davam.az - BÜTÖV AZƏRBAYCAN ADINA! > Çap səhifəsi > TÜRK MİLLƏTÇİLİYİ: BİR İTTİFAQ ARASINDA YOL

Doqquz il bundan qabaq Tehranda oxuyarkən, dostlarımdan biri məni iranşünaslıq fondlarından birinə aparmışdı. Orada diqqəti çəkən şeylər çox idi: fond sədrinin «salam» sözünə allergiyasından və ona müraciət edənlərin hamısından «dorud be» («salam» mənasındadır, əsil fars sözü sayılır – M.M.) sözünü gözləməsindən tutmuş həmin fondda ermənilərin ciddi fəaliyyətinə, Mədəniyyət naziri Ətaullah Mühaciraninin, prezident Xatəminin və xaricdə, məsələn, Avstraliyada yaşayan iranlıların ona yardımlarına qədər.
Amma mənim diqqətimi hər şeydən artıq özünə çəkən və bu gün də zehnimi məşğul edən şey o oldu ki, bu fondun o qədər də zəngin olmayan kitabxanası üç hissədən – farsşünaslıq, ermənişünaslıq və kürdşünaslıq bölmələrindən ibarət idi. Həmin kitabxanada ölkədə yaşayan digər xalqlar, məsələn, türklər, ərəblər, türkmənlər, bəluclar, yaxud İrandakı dini və məzhəbi azlıqlar – sünnilər, əhli-həqq, dərvişlər, yəhudilər, xristianlar və b. haqqında bir kitab belə tapılmırdı.

Bu fondun binası Tehran universitetinin yaxınlığında idi. Bir az o tərəfdə isə ermənilərin müqəddəs Sərkis kilsəsi yerləşirdi. Mən təqribən hər gün bu məsafəni qət edirdim. Mənzilim kilsənin yaxınlığında idi və hər gün kilsənin ətrafındakı divarları görürdüm. Divarlar Türkiyə dövləti, osmanlı türkləri əleyhinə şüarlarla, 1914-cü ildə Osmanlı dövlətinin bir milyondan artıq ermənini qətlə yetirdiyini iddia edən köhnə və yeni plakatlarla dolu idi. Hər il aprelin 24-də ermənilər kilsənin qarşısına toplaşıb o hadisənin qurbanlarını yad edirdilər. Ola bilər ki, bu hadisə həqiqətən baş verib; ola da bilər ki, kimlərinsə uydurmasıdır. Amma sonradan mənə aydınlaşan həqiqət bu oldu ki, əvvəla, bu miqyasda kütləvi qırğının baş verdiyini sübut edəcək etibarlı bir sənəd yoxdur. İkincisi, bu hadisə Osmanlı dövlətinə aid edilir, halbuki bu gün belə bir dövlət mövcud deyil. Osmanlı dövləti əslində islam xilafəti tipli bir imperiya idi və orada türk, ərəb, kürd kimi müsəlman millətlər, bəzi xristian xalqlar və yəhudilər yaşayırdılar. Osmanlı dövləti və ordusunda hətta ermənilər də mənsəb sahibi idilər, o da qalsın ərəblər və kürdlər ola. Hazırkı Türkiyə Respublikası həmin imperiyanın kiçik bir hissəsidir ki, böyük zəhmətlər və çoxlu şəhidlər vermək bahasına o dövrün super gücləri, xüsusən İngiltərə qarşısında öz varlığını qoruyub saxlaya bilmişdir.
Hər il aprelin 24-də türk tələbələr də kilsənin qarşısına gəlir və sözügedən məsələ barəsində ora toplaşanlarla (sonradan onlara BMT nümayəndəliyi qarşısında da mitinq keçirmək icazəsi verildi) mübahisə edirdilər, onlara soydaşlarının Arazın o tayında törətdiyi cinayətləri, Xocalı qırğını kimi hadisələri xatırladır, buradan ora edilən köməklərdən söz açırdılar. Onlar da bir neçə dəfə tələbələri döymüş, iki il əvvəl isə gənc şairlərdən birini yaralayıb xəstəxanaya düşməsinə səbəb olmuşdular.
Nə üçün onların (həm də İrandakı erməni icmasının nümayəndələri sayılmadıqları halda) dini bir məkandan siyasi fəaliyyət üçün istifadəsinə və buna etiraz edən müsəlmanları islam hökuməti polisinin gözləri qarşısında yaralamasına icazə verilir?
Gələk Azərbaycana. İnqilabın əvvəllərində Nəqədə şəhərində qəflətən Kürdüstan Demokrat Partiyası silahlı qüvvələrinin mitinqi keçirildi, əhali onların qarşısına çıxanda isə şəhər türk, eləcə də kürd vətəndaşların cənazələri ilə doldu. O zaman hakim dairələrin bütün siyasəti xalq, xüsusən ziyalılar tərəfindən dəstəklənməsə də, çoxları bu təcavüzkar hərəkəti, eləcə də Kürdüstan Demokrat Partiyasının və Komələ Partiyasının digər addımlarını pisləyirdilər. Azərbaycan əhalisi, özəlliklə Nəqədə sakinləri mətanət və müqavimət göstərib silahlı qüvvələri geri oturtmağa və türk şəhərlərində asayişi bərpa etməyə nail oldular. Qərbi Azərbaycanın bəzi şəhərlərində türklər və kürdlər illər boyu birgə yaşamışlar və türklər həmişə qonaqpərvər, əli-ürəyi açıq ev sahibi olmuşlar.
O zaman davakar kürdlər tədricən küncə sıxışdırılıb ya ölkəni tərk etdilər, ya da dağlara çəkildilər. Amma indi yenidən köhnə havalar çalınmağa başlayıb. Əksər kürd partiyalarının «Böyük Kürdüstan» ideyasına bağlı olduğunu bir kənara qoyaq. Hal-hazırda PKK-nın, deyəsən, əvvəllər İran İslam Respublikası hökuməti ilə əlaqədə olmuş PJAK adlı İran qanadı Qərbi Azərbaycanda baş qaldırıb və yenə də «pasdar» öldürür. Bu dəfə nəinki pasdarın və ya polis zabitinin özünə, hətta onun ailəsinə də rəhm eləmir. «Böyük Kürdüstan»ın xəritəsini çap edib Azərbaycana qarşı ərazi iddiası irəli sürür.
Azərbaycan Milli Hərəkatının fəalları və bu hərəkatdakı tələbələr 15 ildir ki, Tehran erməni yeparxiyasındakı faşistlərin yuxusuna haram qatıblar və onlara qarşı cəbhə açıblar. Bir neçə həftədir ki, Təbrizdəki yeparxiyanın binası önündə də izdiham yaşanır – minlərlə Təbriz sakini 2006-cı ilin fevral və mart aylarında Xocalı şəhidlərini, 31 martda Bakıda və Azərbaycanın digər şəhərlərində baş vermiş kütləvi qırğının qurbanlarını yad edib.
Əgər dünənə qədər Qərbi Azərbaycan sakinləri bəzi kürd partiyalarının iddialı xəritələrinə və bir sıra təhriklərinə əhəmiyyət vermirdilərsə, bu gün davakar ünsürlərin qan tökməsi əhalinin narahatlığına səbəb olub, milli hərəkat fəalları və Qərbi Azərbaycan camaatı bir neçə dəfə müxtəlif şəhərlərdə toplantı və yürüşlərlə buna öz etirazını bildirib. Hətta Avropa və Amerikadakı bəzi türkçü sol və sağ təşkilatlar belə bu qrupların azğınlığı qarşısında susa bilməyib bəyanatlar veriblər.
Əgər dünənə qədər Azərbaycan xalqı əvvəlki illərdə olduğu kimi kürdlərin və ermənilərin millətçi təhriklərinə sakit yanaşırdısa, bu gün həmin təfəkkürdən qaynaqlanan hər bir hərəkət onlarla etiraz və ya adekvat cavab doğura bilər. Söhbətə başladığımız fonda qayıdaq. O mədəni sirr bu gün bu siyasi sirrdə üzə çıxır. Pərdə arxasında yardımlar göstərən, Avstraliyadan tumuş prezident sarayına qədər geniş bir məkanı əhatə edən, «Ettelaat» qəzetinin səhifələrini fondun oyunçusunun ixtiyarına verən və dünən Kərimxan küçəsində əlindəki bıçaqla Azərbaycanlı balasını xəstəxanaya göndərən o siyasi düşüncə bu gün Makuda və Bazərganda türk sərhədçiləri və vətəndaşları gülləbaran edir. Onun tələbə nəşri açıq-aşkar Amerikanın kürdləri himayə etdiyini yazır və İslam Respublikası hökumətindən tələb edir ki, yeni hakimiyyətdə kürdləri nəzərə alsın. Onun siyasi fəalı rahatca Kürdüstan Demokrat Partiyası ilə əlaqəsindən söz açır.
Biz türklər indiyə qədər milliyyətimizə və əlimizdən alınmış hüququmuza görə hətta bir şüşə belə sındırmamışıq və çoxlu təzyiqlərə baxmayaraq, yazılmamış razılaşmamız bizi zorakılıq mərhələsinə daxil olmaqdan saxlayıb. Bununla belə Beynəlxalq Ana dili Gününü qeyd etməyə də haqqımız yoxdur, o da qalsın soruşaq ki, niyə doktor Çöhrəqani qəzəbə gəldi? Məgər o, seçkilərdə öz haqqından keçmədimi və qələbəsi şübhə doğurmadığı bir zamanda məsləhət olduğu üçün kənara çəkilmədimi?
Yaxşı olar ki, o fondun kitabxanasını unudaq. Hər şey oralardan, Tehrandan su içir… Tehranda yaşayan ziyalının farsı da, türkü də, dinçisi də, qeyri-dinçisi də eyni dərəcədə farspərəst tərbiyə olunur. İran dünyası onun üçün şahlığın 2500 illik tarixinə sığışır. O, bu 2500 illik tarixdən keçə bilmir və hər şey, tarixə istənilən cür baxış, istər sağçı olsun, istər solçu, istər tarixiliyə söykənsin, istərsə də postmodernizmə – hamısı bu 2500 ilin içərisində yerləşir. Bu baxışın əsasını siyasətçilər qoymuşlar və dərsliklərdə, universitetlərdə bu baxış ölkənin mərkəzçi oxumuşlarına təlqin olunur.
Buna görədir ki, həmin ziyalı 24 apreldə hadisənin tənqidinə girişir və əlbəttə, heç bir tarixi sənədə istinad etmir, sadəcə mücərrəd bir şəkildə qırğından bəhs edir! Yaxud kürdü təmiz İran irqindən bilir və bir çox hallarda mücərrəd kürdlə həmdərd olur. Amma Tehranda türklərin Beynəlxalq Ana dili Günü mərasimini informasiya boykotu edir, mərasimin keçirilməsi nəzərdə tutulan zalın bağlı qapıları arxasına toplaşmış yüzlərlə Zəncanlı və Təbrizlinin yanından ötüb keçir və hətta təzyiq qrupunun onlara həmləsini də görmür. 2006-cı ilin fevral və mart aylarında minlərlə adam Təbrizdəki erməni yeparxiyasının qarşısına toplaşarkən polis onları döyüb təhlükəsizlik idarəsinə aparanda da Tehran yenə susur.
Məsələnin bu biri tərəfi: siyasət o kəslərin əlindədir ki, Səfəvi və qızılbaş türklərindən qalmış şiə hakimiyyətinin bayraqdarı olmaq iddiasındadırlar, amma Xocalı faciəsi və 31 mart qırğınını anma mərasimlərini dağıdırlar, əslində Səfəvilərdən tutmuş Qacarlara qədər yeni İranın qurucularının dili olan türk dilini məhv etməyə çalışırlar. Hətta türkoloq alim professor Məhəmmədəli Fərzanənin dəfn mərasiminə belə dözə bilmirlər: professorun cənazəsini oğurlayırlar və ailəsi onu yalnız qəbristanlıqda çətinliklə təhvil ala bilir. Gənc türk şairi və milli fəalı Səhənd Əfşarinin dəfn və yas mərasimində bir neçə min Azərbaycan fəalının iştirakına təhlükəsizlik nəzəri ilə baxırlar və o mərhumun yas məclisindən sonra iştirakçılardan bir neçə nəfəri həbs edirlər, məscidin içərisində və çölündə bir neçə kamera ilə mərasimi lentə alırlar.
Ana dilini sevən və bu sevgini şagirdlərinə də aşılayan müəllim Hidayət Zakiri həbs edirlər. Gənc ruhani Əzimi Qədimə Məşrutə inqilabının ildönümündə Salari-milli Bağır xanın məzarı başında olduğuna və fatihə oxuduğuna görə 15 ay bir gün həbs cəzası verib digər ictimai məhdudiyyətlər qoyurlar və Novruz bayramı günü hökmü icra edirlər. Əzimi Qədim İranın Ermənistanla geniş əlaqələr qurmasını və onu himayə etməsini tənqid edənlərdən biridir.
Doktor Məhərrəm Kamrani və mühəndis İbrahim Rəşidi 31 mart faciəsini anma mərasimi barədə elanlara malik olduqları üçün həbs edilirlər və 12 gün keçməsinə baxmayaraq məhkəməyə aparılmadan təhlükəsizlik idarəsinin naməlum zindanında saxlanırlar. Onların kiminləsə görüşməyə və vəkil tutmağa haqları olmur…
Ərdəbilli gənc Behruz Əlizadə bayrama bir neçə gün qalmış küçədə həbs olunur və 20 gün sonra hakim qoca anasına deyir ki, onun bir günahı yoxdur, sadəcə yersiz sözlər danışdığına görə onu zindanda saxlamışam!..
Farspərəst ziyalılarla hakimiyyətpərəst siyasətçilər bu yerdə birləşirlər. Hərəsinin özünəməxsus əlaltıları var. Nəşrlər və universitetlər birincinin, dövlət məmurları isə ikincinin xidmətindədir və bu qeri-insani ittifaq arasında Azərbaycan insanı sallaqxanaya sürüklənir, onun mədəniyyəti, dili, kimliyi və şəxsiyyəti tapdalanır.
Türk gəncləri öz müstəntiqləri qarşısında İranın ən unikal fəallarıdır. Onun önündə müstəntiq hətta öz əqidəsindən də keçməlidir. Çünki bu gəncin onun məzhəbi ilə işi yoxdur və bəlkə də onun inandığı ənənəvi islama daha çox bağlıdır. Müstəntiqin qoruduğu hakimiyyətlə də onun işi yoxdur. Bu halda müstəntiq daha kobud olur: bu cavan onun hər şeyini əlindən alıb və onu özünün belə azacıq da olsa inanmadığı suallar verməyə məcbur edib. O özü də 31 mart və Xocalı şəhidlərini yad etməli, bu cinayətləri pisləməli idi. Olsun ki, bu müstəntiqin qardaşı Kürdüstanda «demokratlar» tərəfindən öldürülüb, yaxud dostu Bazərganda PJAK dəstələri ilə döyüşdə şəhid olub. Bu müstəntiq Tehranın əmrini yerinə yetirir, Tehran siyasətçisinin əli isə başqa kəslərin əlindədir. Və hər şeyini itirmiş bu müstəntiq ən kobud müstəntiqdir.
Farspərəst ziyalı harada olursa-olsun, bu müstəntiqin vəziyyətindədir və türk gəncini özünə düşmən biləcək. Azərbaycanlı öz dilini və mədəniyyətini istəyir. O, kimliyinin akademik və siyasi anlamda rəsmi şəkildə tanınmasını tələb edir. Ziyalı onunla qarşı-qarşıya gələndə çarəsiz qalıb Qərb kitablarından öyrəndiyi bir çox mütərəqqi ziyalı prinsiplərini ayaq altına atmalı olur və deyir ki, fars dili Sədinin, Hafizin və Firdovsinin dilidir! Necə yəni? Mən də deyirəm ki, türk dili Mahmud Kaşğarlının, Yunis İmrənin və Nəsiminin dilidir. Yunan da deyir ki, yunan dili Homerin, Hesiodun və Platonun dilidir. Fransız da deyir ki, fransız dili Lamartinin, Hüqonun və Prustun dilidir. Rus da şübhəsiz, deyir ki…
Farspərəst ziyalının bu dəlili üzərində azacıq belə dayanmaq gülüş doğurur. Amma hər halda o, inidiyədək bu dəlildən istifadə edib və bu da onu əsəbiləşdirir. Çünki o da tərksilah olub, insanlıq və müasirlik adına dəlil gətirə bilmir və bir qədər faşistləşib! Odur ki, zehnindəki fars İranı tabusunu pozmuş bu türk gənci onun düşmənidir.
Bu gün biz bu ittifaq arasında tək qalmışıq. Bizim yolumuz bu təklikdən başlayır. Güclü özünəinam lazımdır ki, biz özümüzdən və bəşər fikri tarixindən öyrəndiyimiz bilik və təcrübə ilə yenicə başladığımız yolu İranda türk millətçiliyinin yetkinləşməsi istiqamətində hamarlaşdıra bilək.

Səid Mətinpur

Çevirən: Məsiağa Məhəmmədi