davam.az - BÜTÖV AZƏRBAYCAN ADINA! > Türk dünyası-Turan > Turançılıq məfkurəsi
Turançılıq məfkurəsi |
|
Turançılıq məfkurəsindən bu torpaqlarda hələ də nəsə gözləmək mümkündür. O hələ bitməyib
“Nə qədər ki, uşaqlarımız Yunis İmrəni əzbərləməyəcəklər, bu ölüvay qovğamız, başaldatmalarımız sürüb gedəcək” Keçinin xoruzu Xoruzun keçisi Bir əsrdən çoxdur Azərbaycanın keçi, xoruz ruhlu şeiriylə böyüyən bir nəsli Azərbaycanı yönəldib, hələ də bu məmləkətə sahib çıxmaqda davam edir. Azərbaycanı idarə edənlər o şeirlərlə böyüməyib. Çünki onlar Azərbaycanın baxçasında, məktəbində təhsil almayıblar. Ancaq məmləkətin idarə olunan kəsimi keçi, xoruz şeirlərinin əzbərləndiyi obyektlərdən keçib. İllərdir bu şeirlərlə böyüyən uşaqlarımızın şüurunda keçi kimi tələskənlik, danışıqlarında bəyirti, tullanaraq yürümək, dağ mədəniyyətinə aludə kəsilib heyvani bir təbəssümlə yaşamaq, xoruz kimi vaxtsız banlayaraq özülə birgə bu yurdu da güdaza vermək, quru bəylik sədaları altında mətin addımlarla irəliləmək kimi simptomlar rüşeymini atmaqla bir etnosun formalaşan sivil xislətini yaradır. Uşaqlıqdan başladılan bu şüuraltı ideoloji təlqinlərin sonucu, sosialistlər üçün meymun, milliyyətçilər üçün boz qurdla yekunlaşır. Demək azərbaycanlı ya milliyyətçi olar, ya da uzaqbaşı kommunist. Düşünürəm, görəsən bu keçinin, xoruzun arxetipi nədir ki, bu məsum, uşaqlıq təfəkkürümüzün doyuzdurulmasında əvəzsiz milli rolu əskilməyən, bu milli heyvanların təfəkkür müstəvisində şəcərə uzantısı qurdla meymuna dayanır? Görünür bu fani dünyanın axarında uşaqlığımız gəncliyimizə, qocalığımıza qurban getdiyi kimi, uşaqlığımızın yaddaş yemi olaraq keçi qurda, xoruz da bu təhər meymuna qurban gedir. Demək azərbaycanlı uşağının məsumluğu keçiylə xoruzda ortaq bir şeirin, ritmin, qafiyənin maraqlarından çıxaraq, heyvanlıqdan can qurtararaq bir havari totemi kimi qoruyucu missiyaya yüklənərək çıxış edir. Həm də bu heyvanlar üzərində sakrallaşmış düşüncə həyatımıza, taleyimizə köç edən o heyvan (keçi, xoruz) toteminin əsrlər, eralar sonrası yaranmış ritmini, görüntüsünü, şeirini bizim uşaqlığımız qoruyur. Keçi tragikdir. Onun maskası hələ də yırtılmayıb. O öz missiyasını qədərincə oynamağı bacarır. Buna baxmayaraq, Azərbaycan kültürünün uduzduğu yerdən keçi bəyirib saqqalını oynadaraq peyda olur. Onun min bir oyunu hələ də bitməyib. Qədim türklərin Alban dönəmi məbədlərində, inanc sistemində də keçi qutsal sayılır, ona tapınırdılar. Qəbilə rəislərinin məzarı çöldə qazılmasına baxmayaraq, keçinin qəbri məbədin içərisindən baş tərəfdə qazılırdı. Xoruz da Zərdüştün törəməsidir. Üç kərəm sabahleyin banlamaqla Hörmüzü çağırıb xeyri, işığı dünyaya dəvət edir. İnancımızın başında xoruz, keçi kimi ban, bəyirti oturaraq - hər iki totem təbii şəkildə 20-ci əsrin əvvəllərində yenidən yaddaşımıza bu kərəm poetiq rituallarla, ayinlərlə daxil olur. Hər iki heyvanın səsi, saqqalı gözəgirən, mədəniyyətə uzanandır. Hər ikisinin tükü məişət zəminində yararlıdır; birindən yastıq, birindən döşəkçə düzəldilir. Keçinin qəzilindən qaranlıq quyulardan çıxmaq üçün kəndir də yapılır. Məlikməmməd keçinin strateji məhsulu qəzilindən, sicimindən istifadə edərək yeraltı qaranlıq dünyalara enə bilməklə bir etnosun xəyal dünyasının mifik-milli qəhrəmanına çevrildi. Keçinin dərisi isə yenidən bəyirtinin ritmlərini izləməklə nağara səslərini də doğurur. O ritmlə savaşa qatılmaq ruhlandırıcıdır. Buynuzu şərab içimində əvəzsiz estetikaya məğlub olur. Xoruz deyəsən funksionallıq baxımından bu məmləkətdə keçidən geri qalır. Bir məsələ maraq doğurur. Qurd da, meymun da düşüncəmizə bu xoruz, keçi şeirləri yazılmamışdan hardasa yarım əsr əvvəl daxil( peydah) olub. Keçinin qurda, xoruzun meymuna assosasiyası məna, anlam, düşüncə bazında yerini dəyişə bilər. Xoruz işıq, qurd da işıq rəmzi kimi bir-birlərini tamamlayaraq inkar edir. Keçi qutu inanc olaraq, meymun inancını tamamlayaraq inkar edir. Ona görə də təhtəlşüurumuzun qurd və meymun sindromu bir-biriylə anlaşaraq ( ingilis yəhudi düşüncəsi necə ki, dünyanı böldü) keçiylə xoruzu aralarında tarixin mazaxist zövqünə köklənmiş şəkildə bölüşərək uzun zaman kəsimində amansızca baş qatmağı bacardılar. Meymun kommunist ola bilər, amma dindar deyil. Meymunu gündəmə Darvin gətirdi. Bu baxımdan materialist meymun həm də kommunustə, inqlabçı meymuna çevrilə bildi. Materialist meymun öz qızıl xoruzunun qanını axıdıb, parçalayıb qanından al don geyinərək məscidlərə it bağlatdı. Sözün bütün mənalarında o inqlabçıdır. Meymun burjuaziyanın və sosializmin təmsilçisidir. Afrika cəngəlliklərinin heç belə sevindiyi olmamışdır. Amma milliyətçi qurd keçini tutub parçalaya bilmədi. Qaliblik missiyasını itirdi. Əvət, burdakı müstəsna sistem parçalamaqdan, qan tökməkdən gedir. Meymun özünə yeni ad qazana bildi: qırmızı meymun, komsomol meymun, kommunist meymun. Qurd sadəcə bozluğundan əl çəkməyərək, dəyişimə qarşı antipatiyası oni keçiyə rəhmlə yanaşmağa sövq etdi, rəngini əzab, yarlıq kimi öz üzərində hələ də daşıyır. Demək turançılıq məfkurəsindən bu topraqlarda hələ də nəsə gözləmək mümkündür. O hələ bitməyib. Materializmin qız nəvəsi sosializm isə ömrünü tez bitirdi. Keçini, xoruzu yuxuda da əzbər bilən Azərbaycan uşaqlarının Allahı qoyub Darvinə, meymuna, qurda, turançılığa inam gətirmələri təbii idi. Çünki, təfəkkürümüzdəki elementlərin arxetipləri həyatımızda dəhşətli rol oynayır. Qurdun apardığı yurd, ulusal savaşı, meymunun gətirdiyi sosial inqlablarla yaddaşımızda keçiylə xoruzu doğuraraq bizi çöllərdə qoydu. Adam olamadıq. Demək yanlışlıqlar əzəldən bizimlə qardaşlıq roluna girərək doyunca oynayıb. Sosializmdən-meymunun qırmızılığından, Lelinin keçi saqqalından qurtulan, qaçan indi birbaşa meymunun özünə- Darvinə-kapital anlayışa müraciət edir. Demək meymun həm də iki sistemin mahiyyətini öz mistik varlığında ortaya çıxarır. Artıq 100 ilin uşaqları, hər nəsil eyni ritmə köklənib, eyni şeirlərlə şüurunu tənzimləyə bilməz. İndi keçi, xoruz deyil, mümkünsə olmayan yerdə “bilgisayar”, “televizor”, mobil telefon” adlı, məzmunlu şeirlərlə öz həqiqətlərimizin arxetipinə vararaq gələcəkdə qarşımıza çıxacaq təfəkkür elementlərinə bizzat həyatımızda məğlub olmadan bir yaşam sistemi quraq. Bu günün “bilgisayar” şeri də öz məna şəcərəsini təbii olaraq Turanda, qurdda, keçidə deyil, xoruzda, meymunda, qırmızıda, Darvində, lenində, pambıqda bulur. Demək bu da keçicidir. Demək, bu şeir də debillər yetişdirəcək, tezliklə boynuyoğunlarla əvəz olunacaq. Nə qədər ki, uşaqlarımız Yunis İmrəni əzbərləməyəcəklər, bu ölüvay qovğamız, başaldatmalarımız sürüb gedəcək. Xanəmir TELMANOĞLU xanamir@box.az Geri dön |