davam.az - BÜTÖV AZƏRBAYCAN ADINA! > Çap səhifəsi > Babəkin etnik milli kimliyi barədə - Bunu danmaq mümkün deyil!

Enter.News Babək və Hürrəmilər hərəkatı ilə bağlı tanınmış araşdırmaçı yazar Ceyhun Bayramlının növbəti - “Babəkin etnik milli kimliyi barədə” yazısını ikinci hissəsini təqdim edir:

Birinci yazını bu linkdən oxuyun
Babəkin pers (fars) mənşəli olması iddiasını irəli sürənlərin susqunluqla qarşıladığı əsas və vacib məqamlardan biri ondan ibarətdir ki, Babəkin öndərlik etdiyi Hürrəmilərin farslara qarşı çıxış etmələri barədə tarixi mənbələrdə maraqlı məlumatlar yer almışdır. Pers Nizamülmülk özünün “Siyasətnamə” adlı əsərində Hürrəmilərin “Farsda çoxlu müsəlman qırdıqlarından” qəzəblə danışır. Bu qeyddən aydın görünür ki, Babəkin milliyyətcə pers (fars) olması haqda iddialarla Hürrəmilərin Fars vilayətində (Fars vilayəti – İran yaylasının cənubunda yerləşir – C.B.) çoxlu sayda “müsəlman” (və əlbəttə ki, fars) öldürmələri barədə mənbə məlumatı arasında danılmaz bir uyğunsuzluq var və bunlar bir-birini təkzib edir.

Babəkin əslən fars olması iddiası ilə çıxış edən bəzi araşdırmaçı və tədqiqatçılar üzdə görünən daha bir məqamdan yapışmağa cəhd göstərir və bildirirlər ki, bir sıra tarixi mənbələrdə Babək “iranlı” (mənbələrin ruscaya tərcümə variantlarında “persiyanin”) kimi qeyd olunub və bu da onun fars olduğunu söyləməyə imkan verir. Halbuki Avropa və rus tarixşünaslığına az-çox bələd olan hər kəs bilir ki, bir çox hallarda indiki İran ərazilərində mövcud olmuş dövlətlər barədə Avropada ilkin təsəvvürlər miladdan öncə V-IV əsrlərdə Əhəmənilərin timsalında yaranmışdır və onların həmin dövrlərdən başlayaraq bu əraziləri Persia, həmin ərazilərdə yaşayan hər kəsi isə etnik kimliyindən asılı olmayaraq Persarum şəklində qeyd etmələri faktı ortadadır. Sonradan da bu səhv düşüncə davam etdirilmiş, Avropada hazırlanan bir çox qədim xəritələrdə bununla bağlı edilmiş yanlış qeydlər tarixin sonrakı dövrlərində də təkrarlanmışdır və bu yanlışlıq bu günədək də davam etməkdədir. Hətta XVI əsrdə bölgədə hegemon mövqeyə sahib türk Səfəvi-Qızılbaş dövlətini belə Avropa tarixşünaslığı öz qədim xəritələrinin məlumatları əsasında Safavid Persia kimi qeyd etməkdədir. Eyni hala bizlər erkən orta əsr ərəb-semit cəmiyyətlərində də rast gəlirik. Belə ki, bu cəmiyyətlərdə də pers mənşəli Sasani dövlətinin təbəəsi olan hər kəs etnik kimliyindən asılı olmayaraq “farsi” (“pers cəmiyyətindən olan” anlamında) adlandırılırdı. Etnik kimliyinə görə perslərə heç bir aidiyyatı olmayan nüfuzlu peyğəmbər səhabəsinin Ərəbistan yarımadasında məhz Səlman Fərsi (Səlman Fərsi – Peyğəmbərin ən yaxın səhabələrindən biri – C.B.) (Fərisi) kimi tanınması da bu dedyimizə əyani sübutdur. Beləliklə, qarşı tərəfin arqument qismində ortaya qoymağa çalışdığı məqamların diqqətlə incələnməsi onu söyləməyə əsas verir ki, Babəkin əslən pers olması fikrinin təsdiqi üçün bu arqumentlər olduqca zəifdir və qəbul edilə bilməz.

Eynilə bu cür zəif və ciddiyə alınmayacaq bir məlumatı da mənbə yazarlarından bəziləri öz əsərlərində bu cür qeyd edirlər ki, guya Babəkin zinadan əmələ gəlmiş bir adam olduğunu Mərdəs, yaxud Mətər adlı iranlı bir dilənçi nə vaxtsa Əbülhəsən Əli ibn Mur adlı kimliyi bilinməyən bir adama söyləmişdir. Deyilənə görə, Mətər adlı bu dilənçi Babəkin anası onun paltarlarını yuyarkən (?) onunla yaxınlıq etmiş, sonradan ondan uşağının olduğunu bildikdə ondan uzaqlaşmışdır. Səmani və ona istinad edən İbn-Əl-Əsir öz əsərlərində Babəkin kimliyi barədə danışarkən bu saxta məlumatı qeyd etməklə bu böyük tarixi şəxsiyyətə ləkə yaxmağa və gözdən salmağa çalışmışlar. Bu cür məlumatların təhlili əslində Babəklə bağlı söylənilən yalanları ifşa edərək ortaya çıxarır və eyni zamanda Babəkin “iranlı” adı altında fars çıxarılmasına edilən bəzi cəhdlərin puç olduğunu göstərir.

BABƏKİN DİGƏR ETNOSLARA MƏNSUB OLMA EHTİMALLARI BARƏDƏ

Bir sıra lokal təfəkkürlü, yaxud hətta separatist düşüncəli insanlar iddia edirlər ki, Babək əslən talış olmuşdur və onun adı da guya Popok imiş. Bu fikri söyləyənlərin söykənmək istədikləri yeganə arqument ondan ibarətdir ki, Babəkin doğulub-böyüdüyü və mübarizə apardığı ərazilər indiki talışların qismən kompakt yaşadıqları ərazilərə yaxındır. Heç bir əsası olmayan bu müddəanı təkzib etmək üçün elə bir mühüm faktı qeyd etmək kifayət edir ki, IX əsrdə və ondan əvvəl nə Ərdəbil və onun ətrafındakı nahiyələrdə, nə də ümumiyyətlə quzey Azərbaycanın indiki Lənkəran, Astara, Lerik kimi bölgələrinin ərazilərində talış adlı etnosun yaşadığını sübut edən heç bir dəlil tarix elmində mövcud deyil. Və Babəkin hətta dolayısı ilə belə talış olmasını ehtimal etmək üçün bir dənə də olsun mənbə, məlumatı yoxdur. Qədim dövr kadusilərinin irandilli hesab olunaraq talışlarla eyniləşdirilməsi isə sovet tarixşünaslığının Azərbaycan tarix elmində həyata keçirməyə çalışdığı uğursuz layihələrdən biri kimi iflasa uğramaqdadır. Və kadusilər indiki talışların əcdadları olsaydı belə, yenə də Babəkin kadusi olması barədə hər hansı bir fakta rast gəlmək mümkün deyil. Üstəlik, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Ələkbər Ələkbərovun kadusilərin ön Asiyada ən qədim türk etnoslarından biri olması barədə tutarlı faktlara dayanan elmi məqaləsi vardır.

Ümumiyyətlə, bir təkzibedilməz faktı mütləq surətdə bildirməyə ehtiyac vardır ki, “talış” kəlməsinə tarixi mənbələrdə ilk dəfə məhz Əmir Teymur dövrünün salnaməçisi, fars yazarı Hafiz Əbrunun XIII-XIV əsr hadisələri ilə əlaqədar əsərində rast gəlinir. Həmin əsərdə Hafiz Əbru bu sözü aşağıdakı şəkildə işlədir: “Əmir Çobanın doqquz oğlu vardı: ən böyüyü olan Əmir Həsən Xorasanı, Mazandaranı və Əbu Səidin ölkəsinin şərqindəki digər əraziləri idarə edirdi Onun da, həmçinin, üç oğlu var idi - Talış adlı böyük oğlu İsfahanı, Parsı və Kirmanı idarə edirdi. Tarixçinin qeyd etdiyi kimi, “elə təkcə bu məlumatdan aydın görünür ki, “talış” isminin kökü irandilli deyil”. Əmir Çoban, bildiyimiz kimi, Elxanilər dövlətinin sərkərdəsi olub, türk-monqol mənşəli Sulduz elinə mənsub idi. Sulduz eli XIV əsrin əvvəllərində Urmiya vilayətinin yaxınlığında məskunlaşmışdı, hazırda güney Azərbaycandakı Sulduz şəhərinin ismi də onlardan qalmadır. Heç də təsadüfi deyil ki, antropoloqlar müasir talışların yarıdan çoxunda türk-monqollara xas olan qıyıqgözlülüyün mövcud olduğunu təsdiq edirlər. Bir sıra araşdırmaçılar ərəblərin VII-IX əsrlərdə güney Azərbaycanın Ərdəbil və ətraf nahiyələrinə ümumilikdə verdiyi “Təyləsan” ismini müasir “talış” etnonimi ilə əlaqələndirməyə çalışsa da, bu, əsassızdır, belə ki, ərəb dilinin izahlı lüğətində “təyləsan” kəlməsinin leksik mənası “xəz dəridən kürk geyən insanlar” kimi qeyd olunmuşdur. Əlbəttə ki, yüksək dağlıq bölgədə yaşayan insanlar arasında xəz dəridən kürk geyilməsi tamamilə təbii haldır və burda hansısa etnosa, xalqa məxsus izlər aramaq da əbəsdir.

Bu yerdə onu da qeyd etməyə gərək var ki, Babəkin adının guya “Popok” olmasını söyləməyə imkan verəcək bir dənə də olsun mənbə məlumatı yoxdur, heç bir mənbədə bu ad formasına rast gəlinmir. Azərbaycanın tarixi şəxsiyyətlərinin adlarını ən çox təhrifə uğradan erməni-hay tarix yazarlarının əsərlərində belə onun adı “Bab”, “Baban”, “Baber” şəklində keçir. Burdan da aydın olur ki, Babəkin guya əslən talış olması barədə söylənilən iddiaların heç bir ciddi elmi əsası yoxdur. Ayrıca, bir tarixi şəxsiyyətin adını, yaxud ləqəbini etimoloji cəhətdən araşdırmaq yolu ilə onun etnik mənsubiyyətini təyin etmək, yumşaq desək, elmi cəhətdən səriştəsizlik və diletantlıq olardı. Azərbaycan tarixinə isimləri həkk olunmuş görkəmli şəxsiyyətlərin bir çoxunun adlarına, yaxud ləqəblərinə diqqət yetirsək, leksik-semantik baxımdan müxtəlif xalqların dilləri ilə izah oluna bilən isimlərə rast gələ bilərik, lakin bu, o demək deyil ki, həmin tarixi şəxsiyyətlər etnik soykökü cəhətdən məhz həmin xalqlara, həmin etnoslara mənsub olmuşlar. Bir çox hallarda başqa etnoslara məxsus adlara, yaxud ləqəblərə malik insanların etnik kökəncə türk olması barədə faktlarla üzləşirik. İrəlidə bunu isbatlayan daha bir neçə məsələyə toxunulacaqdır.

Eləcə də, bəzilərinin Babəkin əslən kürd olması barədə söyləməyə çalışdıqları müddəaların heç bir ciddi əsası yoxdur. Əvvəla, o səbəbdən ki, bu gün “kürd” adlandırılan etnosun özünüadlandırması “kurmanci” şəklindədir və onun sorani, yezdi və sair qolları vardır. Babəkin bu adlarla hər hansı formada əlaqələndirilməsinə dair isə heç bir məlumat yoxdur. Sual oluna bilər ki, bəs o zaman “kürd” etnonimi kimə aiddir və nəyi ifadə edir? Bu sualın cavabı belədir ki, “kürd” - hələ qədim dövrlərdən bu yana məhz dağlıq bölgədə yaşayan, özlərinin döyüşkənliyi və bir qədər kobudluğu ilə öz soydaşlarından fərqlənən köçəri-maldar Tərəkəmə elatlarını ifadə edirdi. Hətta son bir neçə yüz il əvvələ kimi də bu söz deyilən mənada işlədilmiş, tarixi mənbələrdə də məhz bu anlamda qeyd olunmuşdur. Burdan da aydın olur ki, Babək qoşununun sərkərdələrindən biri kimi mənbələrdə adı keçən İsmət əl-Kürdi, heç də düşünüldüyü kimi, kurmanci yox, əksinə, tərəkəmə elatlarına mənsub bir insan olmuşdur. Bu gün Rusiya, İran və digər dövlətlərin təhriki ilə Azərbaycan tarixinin Maday (Midiya) dövrünü öz adlarına çıxmağa çalışan bir sıra separatist düşüncəli qüvvələr təkcə bizimlə birgə yaşayan, kökü eyni olan qardaş xalqlarla əsas etnos arasında nifaq salmağa çalışmır, həm də tarixi təhrif edərək bu minvalla əslən Madaylı (Midiyalı) olan Babəkə də “qarmaq atmağa” uğursuz cəhdlər edirlər. Tarixi öz oyunlarına, öz istək və maraqlarına tabe etmək təfəkkürü ilə çıxış edən cılız düşüncəli insanların və onların arxasında dayanan yad qüvvələrin bu məkrli əməlləri öz hədəfinə çatmayacaq, çünki yüz illərdən bəri bizimlə birgə yaşayan və eyni etnik kökə malik olan bu qardaş xalqlar Azərbaycan türkləri qədər Babək şəxsiyyətini özününkü bilib sevir və onun Azərbaycanın ümummilli dəyərlərindən olduğunu əsla unutmur.

SON

Babəkin etnik milli kimliyi barədə - Bunu danmaq mümkün deyil! - II YAZI