davam.az - BÜTÖV AZƏRBAYCAN ADINA! > Çap səhifəsi > Səid Əfəndi Ünsizadəni yerindən-yurdundan didərgin salan rus şərqşünası və diplomatı Valerian Vladimiroviç Bezobrazov kimdir?

Mətbuat tariximizdə V.V.Bezobrazovun adı tez-tez hallanır.
Görkəmli mətbuat tarixçisi Ağarəfi Zeynalov onu tədqiqatçılara və ictimai fikir tariximizi öyrənənlərə Saltıkov-Şedrinin lisey yoldaşı kimi təqdim edir.
Burada yanlışlığa yol verilmşdir.Məşhur rus yazıçısının lisey yoldaşı sonralar iqtisadçı -akademik kimi məşhurlaşan Bezobrazovdur-Vladimir Pavloviç Bezobrazov(1828-1889).
Fəaliyyəti ilə tanıdığımız Bezobrazov isə Sankt-Peterburq Universitetində şərqşünaslıq ixtisası üzrə təhsil almış VALERİAN VLADİMİROVİÇ Bezobrazovdur.(1834-1891,dekabr).

V.V.Bezobrazov əslən Saratov quberniyasındandır.Peterburqda universiteti bitirəndən sonra Mostarda,İstanbulda və Təbrizdə Rusiya dövlətinin konsulu işləmiş, 1878-ci ildə Təbrizdən Tiflisə ezam olunmuş,Zaqafqaziyanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak etmişdir.
O,bir müddət Bakı Bəy Komissiyasının sədri olmuşdur.,
V.V.Bezobrazov 1885-ci il sentyabrın 24-də senzor, iki ayan sonra -23 noyabr 1885-ci ildə isə baş senzor vəzifəsinə təyin olunmuş, mətbuatda dövlət sirlərinin qorunmasında ona tapşırılan işləri özünə məxsus ustalıqla yerinə yetirmişdir.
V.V.Bezobrazov Tiflisdə 1891-ci il yanvarın 8-dək işləmişdir.
1891-ci illərin əvvəllərində V.V.Bezovrazov Tiflisdən Vladiqafqazda göndərilmiş, burada nəşr olunan rusdilli "TERSKİYE VEDOMOSTİ" qəzetində bir neçə ay redaktorluq etmişdir..Ömrünü də elə bu vəzifədə başa vurmuşdur.
V.V.Vezobrazov türk dilini bu dildə düşünə biləcək dərəcədə yaxşı bilirdi.
O,1885-ci ildəTiflisdə "Baramaçılıq barəsində" adlı bir kitabı Avropa dillərinin birindən Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.
Bu kitab əldə olmadığına görə onun məziyyətləri haqqında ətraflı danışmağa çətinlik çəkirik.
V.V.Bezobrazovun Tiflisdə Azərbaycan dilində nəşr olunan "Ziya" qəzetinin (1879,yanvar-1884,iyun) 1880--ci ilin əvvəllərində çıxan 5 nömrəsi haqqında yazdığı geniş həcmi təqrizi (rəyi) "Kavkaz" qəzetində türkdilli mətbuat tariximiz haqqında təəssürat yaradan geniş müzakirəyə səbəb olmuşdur.
V.V.Bezobrazovun bu yazısı bir sıra ziddiyyətlərlə doludur.O,"Ziya"nın redaktoru Səid Ünsizadəni ( 1825-1905) qəzet redaktoru üçün vacib olan rus dilini yaxşı bilməməməkdə günahlandır, bəzi terminlərin qəzetdə düzgün işlətmədiyindən söz açır, başqa sözlə, o vaxtlar türk dünyasına maarifçilik yolunu göstərən mətbu orqanın təsisçisinə və imtiyaz sahibinə yol göstərməyə cəhd edirdi.
V.V.Bezobrazovun bu yazısı türk və rusdilli ziyalıları ona cavab verməyə məcbur etdi.Onlar Səid Ünsizadənin müdafiəsinə qalxdılar. Bu cəhətdən görkəmli tatar ziyalısı,özünün ilk türkdilli yazılarını "Ziya"da dərc etdirən İsmayıl bəy Qaspıralı(1851-1914) daha fəal idi.
O, Tiflisdə "Ziya" mətbəəsində çap etdirdiyi "TONĞUC" (1881) jurnalındakı proqram xarakterli yazısında Səid əfəndi Ünsizadənin xidmətləri çox yüksək qiymətləndirmişdir.
İ.Qaspıralının 1881-ci ildə Simferopolda "Tavrida" qəzetində rus dilində dərc olunan "Русское мусульманство" (Rusiya müsəlmanlığı-N.N.) adlı silsilə məqaləsində də S.Ünsizadənin mühərrirlik fəaliyyətinin güzgüsü olan "Ziyayi-Qafqasiyyə" qəzetinə yüksək qiymət verilirdi:
"Закавказская администрация, кажется, сознала значение туземного языка в деле воспитания и управления краем. Благодаря ее практически верному взгляду на вещи и при ее помощи в Тифлисе зародилось и крепнет татарское печатное слово в лице «Зия-и-Кавказ» (луч Кавказа), приносящее местному населению громадную пользу разъяснением и сообщением на татарском языке необходимых сведений и правительственных распоряжений, и которое, в случае распространения каких-либо вредных слухов, будет отличным средством для их опровержения. Кажется, польза очевидная, и много говорить излишне".

V.V.Bezobrazov 1891-ci il dekabrın əvvəllərində qulağının dibindən zühur edən şişdən ölmüşdür.Onun bezdirib Azərbaycandabn didərgin saldığı Səid Əfəndi Qnsizadə isə
1890-cı ildən ömrünün sonunadək-1905-ci ilin ortalarınadək İstanbulda geniş maarifçilik fəaliyyəti göstərmiş,burada türk əməl dostları ilə birlikdə təhsil sistemində çalışmış,Quranın türk dilində təfsirini yazmışdır.

Nazim Nəsrəddinov,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi.

11.10.2018.

Mənfəətdən xali olmadığı üçün V.V.Bezobrazovun diplomatik fəaliyyətinin ilk illərinə aid olan bir məktubu oxucuların mühakiməsinə təqdim edirik.

Nazim Nəsrəddinov,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi,
türkoloq.
11.10.2018.

Письмо старшин мостарской православной общины и архимандрита И. Памучины Е. П. Ковалевскому с выражением благодарности за назначение консулом в Мостар В. В. Безобразова

23 апреля 1860 г. Мостар

Ваше превосходительство!
С овим нашим препонизним писмом усучуемо ее вашему превосходителству покорнейше молити да бисте вы благоизволшш од стране народа православног изявити велику благодарност негову величеству великому и всемилостивейшему императору и государу Александру Николаевичу за учинену велику милост православному народу пославши мечу нас своего заступника консула вриедного и почитания достойног господина Валериана Владимировича Безобразова.
Ни една милост за ови бедный в угнетений народ ние тако могла велика бита како што ова што нам е всемилостивейпшй дар учинио: ер одкад е мечу нас дошао ови господин консул, коега смо толико времена жельно чекали. Православный народ у целой Херцеговини много е оживео и од турские неправда оддахнуо. Праведно казати можемо, да е он велики бранитель православнога народа, кои смо до сада трпили, и трпимо непрестана зла и неправде од Турака. А сада слава всевишнему, ови народ има велику подпору и надежду у овога нашег бранителя господина консула.
За овлику непроценену милост, благодаримо всепресветлейшему и великому императору кои се ние заборавио за ови бедный народ, кои у срдцу и души кликче: Живио наш единоверный дар Александр Николаевич.
Не сумнямо, да чe мочи наши неприятельи гледати овог великог бранителя православног (коего прославля и почитуе мало и велико) него да чe свакояке лажи употреблявати и измишляти против нега, како бы га ода лечили од све велике народне любави; али уздамо се у велику милост пресветлаго императора, да че негово величество суставити мечу нама овога великога бранителя православнога народа за пуно и много година.
У осталом усучуемо се назвати вашего превосходителства покорнейше слуге, имаючи у вама велику надежду.
Председательи православног обштества, у Мостару
Иоанникий Памучина,
архимандрит
Вуко Шотрич
Чорчие Белобрк
Иово Ристич
Милинко Оборина
Христо Шола
Еван Шотрич
Чуро Додер
АВПР, ф. ГА V-A2, д. 610, л. 187-188. Подлинник, л. 189-190. — Пер. на рус. яз., современный подлиннику.