İnsanoğlununen yüce tutkusu olan özgürlük, doğa-doğal ile bütünleştiğinde ancak muradınaerir. Bu sebeple doğaya-doğala en yakın insan, en özgür insandır.
Taştan taşa vurularak gürül gürül akanKaş nehri. Bu nehri oluşturan daha küçük nehircikler (çaylar) batıdan doğuya,gittikçe Kaş nehrinin kaynağına doğru şöyle sıralanır: Nılkı’nın hemenbatısındaki Nılkı çayı, Akbuzav (akbuzağı), Bergeyti, Bayıngul, Ilastay, Ziku,Arsalang, Türgen, Burul, Borgura. Bu çayların Akbuzav’dan başkalarınınadlarının Moğolca olduğunu tahmin ediyorum. Bu nehirciklerin hepsi Kaş nehrine kuzeyden katılır. Bergeyti, Burul veBorgura çaylarının kaynağına yakın yamaçlarda yerli halkın dilinde arasan(bu sözcük de Moğolca olabilir)denilen kaplıcalar bulunmaktadır. Bu kaplıcalar göçebelerin en çok sevdiğitedavi araçlardır. Arasanların suyu, bulunduğu doğal ortamı kişi ömrüne ömür ekler.Ankara’nın 64 kilometre kuzeybatısında bulunan Kızılcahamam kaplıcalarındabirçok kez bulunup, geçmişte arasanlarda yaşadığım rahat-zevkli anlarımıanımsamıştım; tek bir şey eksikti-akar suyun yokluğu; tek bir şeyfazlaydı-gösterişli oteller. Kaş nehrinin iki kıyısındaki engin ova vetepeliklerde, yanı sıra nehrin kaynağına doğru yükselen kış-yaz başından kareksik olmayan yüce dağlarda yılkı, sığır ve koyun sürüleriyle yaşam savaşıveren zengin-yoksul göçebe insanlar, kışın kışlalarında, yazın yaylalarında,belki doğayla iç içe buluşması açısından dünyanın en özgür insanları olarakburada yaşarlar.
Bu göçebelerin yaşam biçimini, şu ikisatır Kazak türküsü romantik bir şekilde anlatmaya yeter:

Avlımköşép baradı bélden asıp,
Béldenaskan bulutpén aralasıp.

Çeviri :

Köylüm göçüyor sarp dağ yollarınıaşıp,
Dağı aşan bulutlarla iç içe karışıp.

Bu insanlar türlü kabilelerden oluşanKazaklar, Türkler ve Moğollardır. Örneğin şu Kazak kabileleri sıralanabilir:Kızay, Alban, Kirey, Nayman, Suan ve başka küçük uruklar. Bu değişiktopluluklar, uzaktan, Kaş nehrinin hemen kuzey kıyısına yerleşen Nılkıkasabasından yönetilir. Nılkı meskûnlerinin çoğunu Uygurlar, Döngenler,Tatarlar ve Çinliler oluşturur.Şiencang(Kaymakam) ,Cüycang (Amir) , Şüngen (Komiser), Kıcang (Bölüm başkanı),Şaocang(Müdür) gibi daha nice sıralanabilir unvanlarla bu yöreyi Çinliler yönetir.Çinliler Nılkı yerleşim merkezinde nüfusça bir hayli olmalarına rağmen, yöre vekırsal kesimde onlardan kimse bulunmaz.Onlar sadece polis ve askerlerin bulunduğu yerlerde yaşarlar, polis ve askerlerde hemen hemen onlardandı. Sözün kısacası bu yörenin en özgür insanlarıgöçebeler, en tutsak insanları Çinlilerdi. Üstelik bu yörenin, Çinlilerin asılvatanlarına benzer hiçbir yanının bulunmayışı da onları daha çok tutsak halinegetirmiştir. Ben bu karşılaştırmayı Çin vatanını gezip gördüğüm için yazıyorum.Çin vatanına benim ülkemde“Kuli”derler. Delik içi veya Delik ötesi anlamını veren Çince bu sözcük, Çin ile DoğuTürkistan arasındaki yolda birçok tünel bulunduğu için, bu yol üzerinden DoğuTürkistan’a gelen Çinliler, kendi vatanları anlamında bu sözcüğükullanmışlardır. Böylece bu sözcük-Kuli,Çinli vatanının adı olarak algılanmış ve gerçeği yansıtabildiği için de kalıcıolmuştur.
Nılkı, bu sözcük çimenlik anlamındaMoğolcadır. Cengiz hanın altıncı kuşaktan torunu olan Esen Boga hanın biricikoğlu Tugluk Timur (1329-1365) burada doğmuştur. Yani burası bir zamanlar Moğolhanlarının, noyanlarının at oynattığı, ovaların, tepelerin ve yüksek karlıdağların iç içe yerleştiği tam bir göçebe yurdudur. Gulca şehrinin 120kilometre doğusunda yer alan bu kasaba adından da anlaşıldığı gibi İlivilayetinin en zengin hayvancılık bölgesidir. Tanrı dağı silsilesindeki çeşmeve kar sularından oluşan İli nehri doğudan batıya doğru akarken, bugünküKazakistan sınırları içindeki Balkaş gölüne dökülür. İşte o İli ovasını sulayanbu nehir Tikes, Künes, Kaş denilen üç koldan oluşur. Tikes kolu kıyısına Tikeskasabası, Künes kolu kıyısına Künes kasabası, en kuzeydeki Kaş kolu kıyısınınkuzeyine Nılkı kasabası yerleşmiştir. Gulca şehri ise, İli nehrinin kuzeyineyerleşmiştir. Gerçi, Gulca şehrinde doğupbüyümüş olsam da, bu kasabanın benimyaşamımda ayrı bir önemi vardır. Çocukluğuma has en tatlı anılarımın, ilkgençliğime has vatan, ulus ve devlet hakkındaki en saf duygularımın-en samimidüşüncelerimin doğduğu toprak, işte buNılkı’dır.
Kaynakça:
1. İklil Kurban, Gerçekler ve Yalanlar; Anılar-Yansımalar: 1943-2007, s: 1-2. Ankara 2007.