1916-cı ilin yanvarında Almaniyanın Leipziq şəhərində Otto Harrassowitz nəşriyyatında çap olunmuş 31səhifəlik bir kitab artıq 3-4 ildir ki, mənim stolüstü kitablarımdan biridir.Müəllifləri alman afrikanşünası və şərqşünası,professor Hans Stummer(1864-1936) və onun Leipziq Universitetində oxuyan 23 yaşlı türk tələbəsi Halil Fikretdir. Bu, o Halil Fikretdir ki, sonralar Kanad takma adı ilə daha çox tanınmışdır. Bu, o Halil Fikretdir ki,1923-1926-cı illərdə Azərbaycanda Ali Pedaqoji Məkktəbdə babalarımıza psixologiya, dil və ədəbiyyatdan dərs deyib, Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığında Məktəbəqədər Tərbiyə İdarəsinə rəhbərlik edib, Azərbaycan dilində elmi , elmi-pedaqoji və dövri mətbuatda 100-ə yaxın məqalə çap etdirib,1926-cı ildə Bakıda " Tərbiyə və tədris tarixi " adlı 2 hissədən ibarət monoqrafiya yazıb. Bu, o Halil Fikretdir ki, azərbaycanlı əqidə və məslək dostu Qafur Rəşad Mirzəzadənin Bakıda nəşr etdirdiyi cöğrafiya kitablarının təsiri ilə Türkiyədə maraqlı bir monoqrafiya çap etdirib.
Azərbaycanın bütün pedaqogika tarixçiləri Halil Fikretin ŞİNELİNDƏN çıxmışlar. "Tərbiyə və tədris tarixi" ərəb qrafikalı əlifba ilə çap edildiyinə görə alimlərimizin çoxu bu kitabı hələ də vərəqləyib qurtarmayıblar. Halbuki bu əsər dünya pedaqoji fikrini öyrənənlər üçün ən güvəncli və etibarlı mənbələrdən biridir.
Halil Fikret türkdilli ədəbiyyatımızın da gözəl nümunələrini Avropada yayan ziyalılardan biridir. Yuxarıda adı çəkilən 1916-cı il nəşrində Halil Fikretin qələmindən süzülən Molla Nəsrəddin lətifələri, eləcə də Müəllim Nacinin "Təlimül -qiraət"indən seçilmiş və təsirlənmiş yazıları, Faiq Rəşadın 1348-ci ildə Konstantinopolda işıq üzü görən "Külliyyatı -lətaif"inə müraciəti diqqəti cəlb edir.
Bu yazımızda oxuculara məzkur (haqqında zikr olunan-N.N.) nəşrdəki zərbi-məsəlləri təqdim edirik.Türk dünyasının latın qrafikalı yazıya keçməsindən xeyli əvvəl -1915-ci ildə hazırlanıb, 1916-cı ildə çap olunan latın qrafikalı bu kitabın mükəmməl oxusu üçün bəzi hərflərin ifadə etdikləri danışıq səslərinin cədvəlini də oxuculara təqdim edirik.Burada bir hərfin bir neçə səsi ifadə etməsini unutmayın.
ğ-{c},{ğ},{ç}
y-{i},{ı},{y},{ü}
w-{v}
j-{y},{ı},{i},{ü}
ş-{s}
c-{ç}
g-{ğ}
s-{ş}
i-{y}
c/-{ç}
[Proverbes]


Zurub-i-emsal.

At ile esek jarysamaz.
- adam o-dur-ki ikraryndan dönmeje.
— az söilemek čok söilemekden ewla-dyr.
- az tama čok zijan getirir.
— az weren ğandan werir ; čok weren maldan werir.
— azy bilmejen čoğu hičbilmez.
— aşikar düşman gizli düşmandan eji-dir.
— agač jas iken ejilir.
- ekinği jağmur ister; jolğu kurak.
— alağak wereğek ile ödenmez.
— ekmeden bičilmez.
— ekmek čijnenmejinğe jutulmaz.
— allah kardasy kardas jaratmys kesesini airy
— alçak jerde jâtma ! sel alyr ; jüksek jerde jâtma ! jel alyr.
— ağlamajan čoğuğa meme wermezler.
— atesden korkan dumanyndan şakynyr.
— er olan ekmejini tasdan čykaryr.
— balyk basdan kokar.
— dumandan kurtulmak ičün ateş ičine düşme !
— Ğok karynğa arslany öldürür.
— rahat istejen adam şağyr, kör, dilsiz olmaly.
— şu ujur, düşman ujumaz.
— her kus juwasyny bejenir.
— haiwan ölür, semeri kalyr ; insan ölür, ady kalyr.
— iki karpuz bir koltuğa şyğmaz.
— bir ewde horos čok olunğa, sabah geč olur.
— haiwan jularyndan, insan ikraryndan tutulur.
— dilin kemiji juk-dur, ama kemiji kyrar.
— dost fena wakytda bilinir.
— sert sirke kendi kabyna zarar eder.
— jorğanyna göre ajağyny uzat.
— jemeksiz jatmak borğ ile kalkmakdan eji-dir.
— ja dewe ja deweği.



Zərbi-məsəllər
At ilə eşşək yarışamaz.
Adam odur ki,ikrarından dönməyə.
Az söyləmək çox söyləməkdən əlvadır.(yaxçıdır-N.N.)
Az tama(h) çox ziyan gətirir.
Az verən candan verir,çox verən maldan verir.
Azı bilməyən çoxu bilməz.
Aşkar düşmən gizli düşməndən iyidir.
Ağac yaş iken eyilir.
Əkinçi yaqmur istər,yolçu kurak.
Alacak verəcək ilə ödənməz.
Əkmədən biçilməz.
Əkmək çeynənməyincə yutulmaz (udulmaz)- N.N.).
Allah qardaşı qardaş yaratmış,kisəsini ayrı.
Alçak yerda yatma ,sel alır! yüksək yerda\ə yatma,yel alır!
Ağlamayan çocuğa məmə verməzlər.
Atəştən korkan dumanından sakınır.
Er olan əkmeyini taşdan çıkarır.
Balık başdan kokar.
Dumandan kurtulmak üçünatəş içinə düşmə.
Çox karınca arslan öldürür.
Rahat istəyən adam sağır,kör(kor-N.N.),dilsiz olmalı.
Şu uyur,düşmən uyumaz.
Her kuş yuvasını beyenir.
Hayvan ölür,semiri kalır,insan ölür,adı kalır.
İki karpız bir koltuğa sığmaz.
Bir evdə horus çox olunca,sabahı gec olur.
Hayvan yulayından,insan ikrayından tutulur.
Dilin kemiyi yoxdur,amma kemiyi kıtrar.
Dost fena vaxtda bilinir.
Sert sirke kendikabına zarar eder.
Yorqanına görə ayağını uzat.
Yeməksiz yatmaq borc ile yatmaqdan iyidir.
Ya deve,ya da deveçi.