Mirzə İbrahimovun Güney Azərbaycanından bəhs edən əsərləri indi də aktualdır
Yazıçı “Gələcək gün” romanında yazır ki, “o gün gələcək. Azərbaycan xalqının da üfüqündə günəş doğacaq”.



Esmira Fuad: "Mirzə müəllim düşmən xalq axtarmırdı, sadəcə öz xalqının azadlığını, rifahını istəyirdi. O istəyirdi ki, Cənubi Azərbaycandakı soydaşlarının da öz şaqraq türki dilində məktəbləri, mətbuatı, radio-televiziyası olsun. Mirzə İbrahimov bütün xalqların ana dilinə hörmətlə yanaşırdı. Bir həqiqət var ki, mədəniyyətlərin sərhədi olmur".
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Esmira Fuaddır. O, Azərbaycanın tanınmış yazıçısı Mirzə İbrahimovun Güney Azərbaycanla bağlı yaradıcılığından danışıb.
Mirzə İbrahimov 1911-ci il oktyabrın 15-də İran Azərbaycanın Sərab şəhəri yaxınlığın¬dakı Eyvə kəndində anadan olub. 1918-ci ildə atası və böyük qardaşı ilə Bakıya gəlib.
Onun "Qazılan buruq" adlı ilk şeri 1930-cu ildə dərc olunub.
"Həyat" (1935), "Madrid" (1937), "Məhəbbət" (1941), "Kəndçi qızı" (1961), "Yaxşı adam" (1963), "Közərən ocaqlar" (1967) pyeslərini yazıb.
Mirzə İbrahimovun “Böyük demokrat”, “Gələcək gün”, “Böyük dayaq”, “Pərvanə” kimi böyük həcmli əsərləri, o cümlədən əsərlərinin 10 cildliyi çap olunub.
O, V.Şekspirin "Kral Lir", "On ikinci gecə, yaxud hər nə istəsəniz", A.N.Ostrovskinin "Quduz pullar", "Müdrik olan hər kəsə kifayətdir sadəlik", A.P.Çexovun "Üç bacı", Molyerin "Don Juan" pyeslərini Azərbaycan dilinə tərcümə edib.
1945-ci ildə Azərbaycan EA təsis edilərkən onun ilk həqiqi üzvlərindən biri seçilib.
Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin sədri (1946-1954), birinci katibi (1965-1975), SSRİ Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin katibi (1965-1975), Azərbaycan Respublikası Nazirlər Soveti sədrinin müavini (1946-1950), Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri (1954-1958) vəzifələrində işləyib.
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru olub. Ömrünün axırınadək isə Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. 1993-cü il dekabrın 17-də Bakıda vəfat edib.
Sual: İlk öncə Mirzə İbrahimov barədə qısaca məlumat verməyinizi xahiş edirəm.
Cavab: Mirzə İbrahimov Azərbaycan mədəniyyətinin tarixində öz səhifəsini yazan nasir, dramaturq, ədəbiyyatşünas, publisist, dilçi, tərcüməçi və ictimai-siyasi xadim olub. Dövrünün milli ruhlu şəxsiyyəti olan ədibin əsərlərində doğulduğu torpağa, el-obaya, klassik ədəbi irsimizə, folklor qaynaqlarımıza, bütövlükdə Azərbaycan mədəniyyətinə dərin məhəbbət, soy-kökünə, milli adət-ənənələrimizə sıx bağlılıq, xalqlar arasında milli və irqi ayrı-seçkilik salan zülmkar¬lara, irticaçı şovinist qüvvələrə nifrət var.
O, uşaqlıqdan həyatın sərt ruzigarına, taleyin sınaqlarına tuş gəlib. 20-ci əsrin əvvəllərində İranı, eləcə də Güney Azərbaycanı bürüyən aclıq yeddi yaşlı Mirzənin ailəsini də haqlayır. Aclığın ölümsaçan caynaqları öncə anası Zəhra xanımı, sonra isə bacısını ailədən qoparıb alır. Bu itkilərdən qorxuya düşən Əjdər kişi sağ qalan iki oğlunu aclığın girdabından xilas etmək üçün İrandan neft Bakısına pənah gətirir (1918-ci il). Əjdər İbrahimov Bakının Zabrat qəsəbəsində neft buruqlarında işləməyə başlayır. Lakin bir il keçməmiş Mirzə İbrahimovun böyük qardaşı da onları əbədi tərk edir. 1919-cu ildə Balaxanı neft quyusunda baş verən fontan balaca Mirzənin atasını da əlindən alır və 8 yaşında ikən o, həyatda kimsəsiz qalır. Balaca Mirzə Zabratda varlı bir ailədə muzdurluq etməklə yaşamını sürdürməyə başlayır. Sonra fəhlə-kəndli məktəbində oxuyur, eyni zamanda neft buruqlarında fəhləlik edir, həm də Zabrat fəhlələri üçün yaradılan və yazıçı Seyid Hüseynin başçılıq etdiyi ədəbiyyat dərnəyinə yazılır. O, “Aprel alovları” məcmuəsində dərc edilən “Qazılan buruq” şeri ilə ədəbi yaradıcılığa başlayır. Lakin az sonra “Zəhra” və “Mələk”, “Həyat üçün” hekayələri ilə yazıçılığa qədəm qoyan gənc neftçinin nasirlik istedadı həmkarlarının diqqətini cəlb edir.
1931-33-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun iki illik hazırlıq kursunu bitirir və Naxçıvanda “Sürət” qəzetinin redaktoru təyin edilir. Ədib məşhur «Həyat» pyesini məhz bu dövrdə Naxçıvanda yazır. “Həyat” pyesi səhnələşdirilərək tamaşaya qoyulur (1938) və tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanır. O, 1937-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Lenin-qrad¬dakı Şərqşünaslıq İnstitutunun aspiranturasında təhsil almağa göndərilir. Cəlil Məmmədquluzadənin həyat və yaradıcılığını, “Molla Nəsrəddin” jurnalındakı xalqın milli intibahı naminə mövzuda müdafiə edir və filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alır. “Böyük demokrat” monoqrafiyası 1939-cu ildə nəşr olunur. Və bundan sonra Mirzə İbrahimovun karyera yüksəlişi başlayır. Əvvəlcə, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının direktoru, az sonra Xalq Komissarları Soveti yanında İncəsənət işləri idarəsinin rəisi təyin olunur. O, uzun illər Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri, Xalq Maarif komissarı, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini, Asiya və Afrika ölkələri üzrə Sovet Həmrəylik Komitəsinin sədri, Azərbaycan KP MK-nın büro üzvü, Respublika Ali Sovetinin sədri və s. kimi yüksək vəzifələrdə işləyir. Azərbaycan SSR EA təsis edilərkən onun ilk həqi¬qi üzvlərindən biri seçilib... Dəfələrlə SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilir.

Sual: Mirzə İbrahimovun İran Azərbaycanı ilə bağlı əsərinin yaranmasına nə səbəb olub?

Cavab: Mirzə İbrahimovun yaddaşını heç zaman İran mövzusu tərk etməyib. O, bədii yaradıcılığında İran, doğma şəhəri Sərab, Təbriz və ümumilikdə İran xalqlarının həyatından bəhs edib. İranda yaşayan xalqlarla yanaşı öz xalqının, eləcə də bütün dünyada yaşayan xalqların azadlığını, onların sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamasını arzulayıb. Ədib bacardığı qədər bətnindən qopduğu Güney Azərbaycan xalqının imperiya buxovlarından qurtulmasına, ana dilində məktəblərinin olmasına və doğma türkcədə yazıb-yaratmasına çalışıb və çoxsaylı əsərlərində Güney Azərbaycan mövzusuna dönə-dönə qayıdıb. Bu qayıdış təsadüfi deyildi. Görünür, yeddi yaşında ikən Sərabı tərk edən Mirzə müəllimin yaşadığı, gördüyü sanki yaddaşında, ruhunda daşlaşıbmış. O 1941-ci ildə Sovet ordusunun tərkibində Güney Azərbaycana gedəndə də burada baş verən hadisələrin bilavasitə iştirakçısı olur, qaynar həyatın tam mərkəzindən ictimai-siyasi, ədəbi prosesləri diqqətlə, dərindən müşahidə edir və gələcək ədəbi-bədii fəaliyyəti üçün zəngin həyat materialı toplayır. 1941-42-ci və 1945-46-cı illərdə Təbrizdə yaşayır, burada Sovet ordusunun siyasi işçisi vəzifəsini icra edir və Qızıl ordunun orqanı kimi yayımlanan “Vətən yolunda” qəzetinin redaktoru təyin olunur. Quzeydən gələn və Güneydə mədəni sıçrayışa nail olmaq, soydaşlarına kömək etmək missiyasını çiyinlərinə götürən görkəmli sənətkarlar Səməd Vurğun, Qılman İlkin, Qulam Məmmədli, Məmməd Rahim, Süleyman Rüstəm, Osman Sarıvəlli ilə çiyin-çiyinə çalışır.
Mirzə İbrahimov “Vətən yolunda” qəzetində (46 sayı dərc edilib) cəbhə xəbərləri ilə yanaşı Azərbaycanın tarixindən, xalqın azadlıq uğrunda mübarizə salnaməsindən, bu mübarizənin aparıcı qüvvələri olan mərd Vətən oğullarının həyatından, ədəbiyyat və mədəniyyətindən diqqətçəkən məqalələrə geniş yer verir. 1945-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda Seyid Cəfər Peşəvərinin başçılığı ilə 21 Azər inqilabı baş verir və Cənubi Azərbaycanın buludlu səmasında yenidən azadlıq günəşi parlayır. Təbii ki, yenə də xarici mürtəce qüvvələrlə yerli istibdad rejiminin qüvvələri birləşərək inqilabı qan dənizində boğurlar. Amma, xalqın azadlıq, istiqlal arzularını boğmaq mümkün olmur. İstiqlal uğrunda mübarizə Güneydə bu gün də davam edir.
Mirzə İbrahimov ilk dəfə olaraq məhz “İrаn qızı” аdlı hеkа¬yəsini - Ulduz adlı cənublu qızın faciəli həyat hekayətini yazmaqla bədii yaradıcılığına Cənubi Azərbaycan mövzusunu gətirir (1930). Güney Azərbaycan¬da zəhmətkeş təbəqənin, kəndlilərin ağır vəziyyətini, yoxsulluq üzündən varlı bir ailəyə satılan və məhz bu səbəbdən sevgilisinə qovuşa bilməyən, lakin sevmədiyi bir insanla ömrü boyu yaşamaqdansa, ölümü üstün tutan və sonda intihar edən Ulduzun faciəsini real lövhələrlə canlandıran yazıçının bu hekayəsi güclü əks-səda doğurur.
“Аzаd”, “12 dеkаbr”, “Tоnqаl bаşındа”, “İztirаbın sоnu”, “Sаlаm sənə, Rusiyа” və “İki həyаt” - altı hekayənin daxil olduğu “Cənub hеkаyələri” silsiləsi (1946-1947), İranda dalğalanan milli-аzаdlıq hərəkаtının yetirdiyi inqilаbçıların parlaq оbrаzlаr qalereyası sayıla biləcək “Gələcək gün” rоmаnı (1948-1950) “Хоsrоv və Ruzbeh” pоvеsti və “Azad qız” librettosu yazıçının Güney Аzərbаycаndakı ciddi və davamlı müşаhidələrinin, doğma xalqına odlu məhəbbətinin, uzun-uzadı yаrаdıcılıq ахtа¬rışlа¬rının uğurlu nəticə¬ləri idi. Güney Аzərbаy¬cаn məsələsi Mirzə İbrаhimоvun gündəlik həyatının, duyğu və düşüncələr aləminin ayrılmaz hissəsi idi. Evdə, işdə, səyahətdə, hətta yuxularında belə doğma Təbriz-Sərab-Eyvə onunlaydı. Qızı Sevda xanı¬mın xatirələrində də bu məqam var: “O, Cənubla bağlı xatirələrini danışanda həmi¬şə məni qəhər bürüyərdi. Atam Təbrizi çox sevirdi. Biz bağa gedəndə uşaqlıq illərini xatırlayar və nisgilli səslə deyərdi, “anam həmişə mənim başımı sığallayar¬dı...” Tez-tez həsrətlə bir sual verərdi, “görəsən, mənə qismət olacaqmı ki, nə vaxt¬sa sizi Təbrizə aparım”.
Bir çox dillərə tərcümə edilən və baş qəhrəmanın - Azadın nakam taleyinin bədii təsviri olan “Azad” hekayəsinin də daxil olduğu məşhur “Çənub hekayələri”, “Gələcək gün” romanı, “Azad qız” librettosu Təbrizdə yaşadığı həmin keşməkeşli dövrün mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrinin əks-sədası idi. “Çənub hekayələri” silsiləsi “Azad” hekayəsi ilə başlayır. Təbriz və Zəncanda başlayan, lakin getdikcə kütləvi xarakter alan xalq hərəkatından, inqilabçı xalqın döyüş meydanında qazandığı ilk uğurlardan bəhs edən hekayədə Mirzə İbrahimov vətənpərvərlik ruhunun insanların doğulduqları torpağa, xalqına və bir-birinə bağlılıq hisləri gətirdiyini vurğulayır. Zəncanda demokratik qüvvələrə qoşularaq vətənin istiqlaliyyəti uğrunda hakim rejimə-mürtəce qüvvələrə qarşı savaş meydanına atılan və qaradinməzliyinə, az danışmağına görə yoldaşlarının zarafatyana “Sükuti” ayamasını qoşduğu Azad xalqının səadəti uğrunda mübarizə meydanında şəhid olmağı ən şərəfli iş, həyatının ən zəruri ehtiyacı sayır.
Vətənini canından da çox sevən Azad ağbirçək anasının ümidi, gələcəyinin qurucusu, evinin-kasıb daxmasının yeganə çıraq yandıranıdır. Həyatının mənasını Vətənin səadəti üçün yaşayıb çalışmaqda, az danışıb daha çox iş görməkdə, yarımqaranlıq daxmaların azadlığında, doğma yurdun, ana torpağın istiqlaliyyətində görən gənc qəhrəman yalnız son nəfəsində, ölum ayağında danışır, torpağı öpür, əqidə dostu Fərdaya və silahdaşlarına deyir: “Öpünüz, səcyə qapılıb hamınız bu torpağı öpünüz... Əziz qardaşlarım, mənim qəbrimi uca bir yerdə qazarsınız. Həm də o yeri böyük bir yol kənarında seçərsiniz. Qoy, gələcəyin azad nəsillərinin ayaq səsi qəbirdə də olsa qulaqlarıma çatsın. Budur, həyatın mə`nası... Dövrəmdə silah yoldaşlarım, başımın üstündə məslək qardaşım, yanımda vətənin azadlığı üçün qaldırılmış silah. Bu, şərəfli bir ölümdür. Əziz qardaşlarım, mənim qəbrimi uca bir yerdə qazarsınız. Elə yerdə qazarsınız ki, oradan Azərbaycanın geniş çölləri, duru çayları, güllü çəmənləri və bağları görünsün. Elə yerdə qazarsınız ki, qəbrimin üstünə gələn adamların nəzərlərində geniş üfüqlər açılsın. Həm də o yeri böyük bir yol kənarında seçərsiniz! Qoy gələcəyin azad nəsillərinin ayaq səsi, qəbirdə də olsa, qulaqlarıma çatsın!”
Bu ali hisslər, yüksək duyğular, vətənpərvərlik amalı dünyanın bütün xalqları üçün doğmadır. “Azad” hekayəsinin milli sərhədləri adlamasının, müxtəlif xalqların dilinə çevrilərək üfüqdən-üfüqə yayılmasının sirri əsərin güclü azadlıq, istiqlal ruhundadır.
“Tonqal başında” hekayəsi ruhən “Azad” və “12 dekabr” əsərlərilə səsləşir. Əsərdə şirin bir təhkiyə üsulu ilə Kərim kişinin dilindən xalqın qəhrəmanlıq səhifələri ilə zəngin tarixindən, vətənin müqəddəsliyindən təqdim etdiyi maraqlı və ibrətamiz hekayələrlə M.İbrahimov tonqal başına toplaşan fədailəri yeni mübarizələrə səsləyir. Kərim kişinin “müasir qanunları, qayda və rejimi buxov, zəncir adlandırması, fədailəri yeni döyüşlərə səsləməsi hekayəyə güclü müasir ruh verir. Eyni zamanda da keçmişə, tarixi köklərə söykənməyin ən doğru yolunu göstərir. “İztirabın sonu” hekayəsində isə Milli demokratik hərəkat yatırıldıqdan sonra İran hökumətinin və onun xarici havadarlarının inqilabçı xalqa divan tutması, zülm, işgəncə, təqib, təzyiq, sürgün və həbslərin baş alıb getməsindən, lakin bütün bu əzablara rəğmən xalqın mübarizə əzminin qırılmamasından bəhs edilir. Xalqlar dostluğu, insanların vahid məqsəd uğrunda birgə fəaliyyəti də hekayədə konkret faktlarla tərənnüm edilir.
40-cı illərdə yazmağa başladığı, ancaq yarımçıq qalmış “Nakam məhəbbət” əsərinin davamı, mükəmməlləşdirilmiş, təkrar-təkrar işlənmiş variantı olan “Gələcək gün” rоmаnı Mirzə müəllimin yaradıcılığında mühüm mərhələ təşkil edir. Ədib Cənubi Azərbaycanda baş verən azadlıq hərəkatını rоmаnda parlaq bədii boyalarla əks etdirir. Güney Azərbaycanı, İranı yaxından tanıması, xalqın həyatına dərindən bələdliyi ədibə bu həyatı və şahlıq rejiminin çoxyönlü siyasi gedişlərini bütün ayrıntıları ilə təsvir etmək imkanı yaradır. Bu bələdlik ona xalqın milli azadlıq hərəkatının baş qəhrəmanlarından biri kimi təsvir etdiyi obrazı canlı həyatdan götürmək şansını da verir. Bu möhtəşəm obrazın prototipi Milli Hökumətin yaradıcılarından biri olan alovlu vətənpərvər, prokuror Firudin İbrahimidir.
“Gələcək gün” romanı güclü bədii ümumiləşdirmələrinə, real həyatda baş verən hadisələrlə boyaboy səsləşdiyinə görə bu mövzuda yazılmış digər əsərlərdən fərqlənir. Romanda xalqın azadlığı uğrunda mübarizə aparan Firudin İbrahimin və onun ailəsinin faciəsi inandırıcı bədii lövhələrlə təsvir olunur. “Gələcək gün”də yazıçı “İran və Güney Azərbaycan xalqlarının iztirablarla dolu məşəqqətli həyatını Həsənalı və Musa kişinin ailələri fonunda ümumiləşdirir. Minlərlə zəhmətkeş insan bir qarın çörək üçün hər gün əsassız dəhşətli qanunlarla üzləşməli olur. Hakim rejimin məmuru Hikmət İsfahaninin “məhsulun beşdə biri rəiyyətə çatacaq” əmri kəndlilər üçün sanki ölüm hökmüdür. Bu ağrılı günlərin birində Həsənalı kişini ilan çalır və dostunun ailəsinin yükü də ölüm-zülüm dolanan Musa kişinin üzərinə düşür. Xırmanda taxıl dejinin pozulması üstündə H.İsfahani Musa kişini ağaca sarıtdıraraq vəhşicəsinə döydürür. Oğul-gənc Firudin bu işgəncəyə, zülmə qarşı üsyan edir, İsfahanilərə, onlara havadarlıq edən mövcud qanunlara nifrinlər yağdırır. Firudin həbs edilir və bununla da ailənin zəncirvari faciələri başlanır. Musa kişinin başına min bir bəla gəlir, yurdunun daşını-daş üstündə qoymur, talan edirlər. O, şikayət etmək, ədalət ümidi ilə Tehrana gedir. Lakin onu heç kəs dinləmir, axtardığı ədaləti tapa bilmir, əksinə, həbsə salınır. Üzləşdiyi haqsızlıqlar zindanda onu dəli edir və zavallı qoca elə oradaca ölür. Səriyyə xala da ərinin qayıtmadığını görüncə onu axtarıb tapmaq üçün yola çıxır. Ağır yolçuluq və aclıq iki uşağını məhv edir. Yolüstü kəndlərdə onları dəfn edən ana Tehrana gəlir. Yazıçı yaxıcı bədii dillə iki ailənin faciələrinin fonunda bütün xalqın məşəqqətli həyatının aydın mənzərəsini yaradır. Və sonda həbsdən qurtulan Firidun İbrahimini yenə də mübarizə meydanına qovuşdurur. Bununla diqtə edir ki, xalqın zülm və işgəncədən, əsarət zəncirindən yeganə qurtuluş yolu mübarizəyə qalxmaq, inqilab etməkdir. Xalqın nicatı yalnız milli birlikdə, milli vəhdətdədir.
Ömrünün son gününədək Cənubi Azərbaycan mövzusu onun yaradıcılığının aparıcı xəttini təşkil edib. Cənubda gedən ədəbi prosesi yaxından izləyib, Gəncəli Səbahi, Rəhim Dəqiq, Cavad Heyət, Salamullah Cavid, Sönməz və digər istedadlı qələm sahibləri ilə məktublaşıb, ədəbi mükalimələr edib, burada yaranan poeziyanı “Ümid və kədər poeziyası” adlandırıb. Mərziyə xanım Üskuyi, Əlirza Nabdil Oxtay, Səməd Behrəngi kimi şəhid yazarların əməllərini, mərdliklərini yüksək dəyərləndirib, Şəhriyar, Səhənd, Savalan, Sahir, H.Tərlan, R.Dəqiq, Y.Şeydanın mübariz poeziyasını təqdir edib, bu şairlərin romantik əsalətini, lirikasını təqdir edib.
Publisistik yazılarında da həmçinin, Güney Аzərbаycаnı unutmayan ədib “Təbriz səfəri”, “Onlar da günəşi görəcəklər”, “Cənubi Аzərbаycаnda milli demokratik hərəkat haqqında”, “Firidun İbrahimi”, “Azadlıq mübarizəsi”, ”Xalqın səsi” məqalələrində oxucularının diqqətini İrana, Güney Аzərbаycаna, Güney Аzərbаycаn xalqının həyatına və taleyüklü məsələlərinə, burada ölüm-dirim müba¬rizəsi aparan iki ideologiyanın çarpışmasına yönəldib.

Sual: Mirzə İbrahimovun hansı əsərlərində xalqın azadlıq arzuları əksini tapıb?

Cavab: Mirzə İbrahimov Güney Аzərbаycаndakı ictimai-siyasi və ədəbi prosesı mün¬təzəm surətdə izləyirdi və bu proseslərin əsas hərəkətverici simalarından biri idi. Bu proseslərə vaxtında, yubanmadan öz yazıçı, yaxud ədəbiyyatşünas-alim münasibətini bildirirdi. Mirzə İbrаhimоvun yazıçı, ədəbiyyatşünas-alim, həm də publisist kimi ömrünün sonunadək sadiq qaldığı, yazılarında və ürəyində daim yaşatdığı bir mövzu vardı: Güney Аzərbаycаn və burada cərəyan edən ictimai-siyasi hadisələr, Güney Аzərbаycаn ədəbiy¬yatı, çağdaş ədəbi prosesin vəziyyəti. Yaşadığı həyatı, iştirakçısı olduğu və ya ayıq təfəkkürlə müşahidə etdiyi və qəlbən yaşadığı hadisələri bədii əsərlərinə gətirən realist sənətkar Mirzə İbrahimov dəfələrlə səfər etdiyi xarici ölkələrdə Sovet İttifaqını təmsil edib. Məsələn, 1947-ci ildə Asiya xalqlarının istiqlaliyyət və azadlıq uğrunda mübarizə məsələlərinin müzakirəsinə həsr olunmuş Dehli konqresində iştirakı və hind xalqı ilə görüşləri “Çandranın üsyanı” kimi orijinal bir əsərin meydana gəlməsinə səbəb olur.
Mirzə İbrahimov elmi yaradıcılığında da Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatını tədqiqat mövzusuna çevirib. Аzər¬bаy¬cаn ədəbiyyаt tаriхini bütöv şəkildə öyrənməyə çаlışan alim Cənubi Аzərbаycаnlа, ora¬da yaranan zəngin ədəbi irslə bаğlı çаtışmаzlıqlаrı, boşluqları görürdü. Harada, hansı vəzifə¬sində işləməsindən asılı olmayaraq yalnız xalqını, onun taleyüklü məsələlərini düşünən və onları bacardığı qədər həll etməyə çalışan alimin bütün fəaliyyətində bu bоşluqlаrı dоldur¬mаq cəhdləri adın görünür.
ХIХ-ХХ əsrlərdə Cənubi Аzərbаycаn ədəbiyyаtı tаriхinin, dörd cildlik Cənubi Аzərbаy¬cаn ədəbiy¬yаtı antоlоgiyаsının, klassiklər, ədəbi şəxsiyyətlər hаqqındа mоnоqrа¬fiyаlаrın yаzılmаsının gərəkliliyini də ilk оlаrаq Mirzə müəllim dərk edib. Mirzə müəllim 1976-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Cənubi Azərbaycan şöbəsinin yaradılmasına nail olub. Onun Cənubi və Şimali Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı ilk tədqiqatı hər iki tərəfdə xalqın yaratdığı folklor qaynaqları əsasında qələmə aldığı “Azərbaycan aşıq poeziyasında realizm” mövzusu olub.

Sual: Hansı səbəbdən Mirzə İbrahimovun əsərləri İran Azərbaycanında yayılmayıb?

Cavab: Mirzə İbrahimov üçün o taylı bu taylı Azərbaycan yox, vahid Azərbaycan var idi. Vətənimizin Cənub hissəsində, Güney Azərbaycan xalqının qucağında dünyaya gəlsə də, taleyinə bölünmüş böyük Vətənin hər iki tayında yaşamaq qisməti yazıldı. Ədib böyük vətənin Quzeyindən bütöv xalqına, dünyada hər şeydən əziz, uca tutduğu varlığa səsləndi. “Bö¬yük dayaq” kimi aktuallığını bu gün də qoruyub saxlayan əsərindən ikiyə bölünmüş, parçalanmış xalqı o tay-bu taya ayırmadan, ruhuna ayrılıq mehi əsdirmədən, üzərinə hicran kölgəsi salmadan müraciət etdi: “Ey mənim xalqım, ey mənim ümidim və pənahım! Ürəyimin istiliyi səndədir, fikrim işığını səndən alır. Həyatımın nəşə və sevincinə səbəb sənsən! Həyat yolunun sürüşkən döngələrində qolumdan tutan, məni yıxılmağa qoymayan, qolumdan tutub “Yaz!” deyən sən olmusan. Amansız qorxu başımın üstünü alaraq mə¬ni ağır fikirlərə saldığı zaman, xoş günün böyük dostları, zəif və qorxaq yoldaşlar məndən üz döndərdiyi zaman yeganə dayana¬cağım sən olmusan. O zaman ki, qaranlıq içərimə kölgə salmağa, tənhalıq duyğusu ürəyimi qurd kimi yeməyə başlayıb, onda sənin munis, mehriban, müqəd¬dəs səsini eşitmişəm. Bu səs məni həyata bağlamış, yaşamağa, mübarizə etməyə, çirkabları ara¬dan qaldırmağa ruhlandırmışdır. Qoluma qüvvət verən, iradəmi möh¬kəmlə¬dən bu səs sənin səsindir, ey mənim hər şeydən əziz, hər şeydən gözəl, hər şeydən yüksək, hər şeydən nəcib və mərhə¬mətli xalqım!..”
Kim bilir, bəlkə Tanrı Mirzə müəllimə bu qismət payını yazdı ki, tarixən istilalara, talanlara, istismarlara uğradılmış istedadlı bir xalqın, heç olmasa, ədəbiyyatı, söz sənəti, möhtəşəm mədəniyyəti ikiyə bölünmə¬sin.
Onun əsərləri İranda dərc edilməsə, yaxud az dərc edilsə də, buradakı soydaşları arasında şəxsiyyətinə böyük sevgi və məhəbbət var. Xalq öz böyük ziyalı övladının dəyərini bilir. Yazıçının qızı Sevda xanım İbrahimova yaxın zamanlarda Təbrizdə və Sarabda olub. Doğma vətənində onu böyük sevgi ilə qarşılayıblar.
Mirzə müəllim düşmən xalq axtarmırdı, sadəcə öz xalqının azadlığını, rifahını istəyirdi. O istəyirdi ki, Cənubi Azərbaycandakı soydaşlarının da öz şaqraq türki dilində məktəbləri, mətbuatı, radio-televiziyası olsun. Mirzə İbrahimov bütün xalqların ana dilinə hörmətlə yanaşırdı. Bir həqiqət var ki, mədəniyyətlərin sərhədi olmur. Bu gün Mirzə müəllimin əsərlərinin Cənubi Azərbaycanda geniş yayılmasına imkan olmasa da, xalq öz görkəmli oğlunu qəlbində yaşadır, ehtiramla yad edir. Gün gələcək ki, onun əsərləri İranda da geniş yayılacaq, oxucuları sevimli yazıçılarının möhtəşəm yaradıcılığı ilə daha yaxından tanış olacaqlar.
Söhbəti apardı: MDHP Güney Azərbaycan Departementinin sədri
Əlirza Amanbəyli