Qaraciyərin kəskin və xroniki iltihabı olan hepatit xəstəliyi dünyada ən çox yayılmış xəstəliklərdəndir. Tədricən inkişaf edən hepatit insanda hətta qaraciyər çatışmazlığına, qaraciyər xərcənginə gətirib çıxara bilər.

A, B, C, D, E, F, G (axırıncı 3 növə nadir hallarda rast gəlinir) növləri olan hepatiti viruslar törədir.

Məişət yolu ilə ötürülən A hepatiti çirkli su və qidaların qəbulu nəticəsində orqanizmə daxil olur. B və D hepatiti virusları qan, sperma və qadın cinsi orqanının ifrazatları ilə ötürülür. A hepatiti adətən xroniki hala keçmir. A hepatitinin praktiki olaraq həmişə kəskin xəstəlik olmasına baxmayaraq, inyeksion narkotik istifadəçiləri üçün ölümlə nəticələnə bilər. Bu xəstəlik əsasən qripəbənzər simptomlarla başlanır. Bu zaman hərarət 38-39° C-yə qədər yüksəlir və 1-3 gün davam edir, başağrısı əmələ gəlir, titrətmə, yuxululuq, iştahanın azalması, ağızda acılıq, ürəkbulanma, qusma, ishal, sağ qabırğaaltı nahiyədə ağırlıq müşahidə olunur, sonra sarılıq inkişaf edir, sidiyin rəngi dəyişərək pivə rəngini alır, nəcis rəngsizləşir, gözün ağı, daha sonra isə dəri saralmağa başlayır. Saralma nadir hallarda 4-6 həftədən uzun çəkir. Xəstəliyin sarılıq əlaməti olmayan formalarına da rast gəlinir.

A hepatiti virusu ilə yoluxmanın qarşısını almaq üçün gigiyenaya əməl etmək, yeməkdən qabaq əlləri yumaq, qaynanmamış su içməmək, yuyulmamış meyvə-tərəvəz yeməmək lazımdır.

İİV-dən (insanda immunçatışmazlığı virusu) 100 dəfə artıq yoluxucu olan virus

Əsasən qan vasitəsilə ötürülən С hepatiti virusunun cinsi yolla ötürülməsi ehtimalı azdır.

Ağır xəstəliklərdən olan В, С və D hepatitlərinə yoluxmuş insanların çoxunda xəstəlik xroniki halda keçir. Bu da qaraciyərin sirrozu, yaxud xərçənginə gətirib çıxara bilər. Xəstəliyin kəskin forması belə, bir neçə aydan sonra xroniki hala keçə bilər. Bununla belə, С hepatiti ilə müqayisədə В hepatiti daha az hallarda qaraciyərin inkişaf edən degenerasiyasını (dağılmasını) əmələ gətirən aktiv xroniki hala keçir. D hepatiti virusu insan orqanizmində yalnız В hepatiti virusu olduqda inkişaf edə bilər.

Hepatitin ən yoluxucu virusu olan B hepatiti İİV virusundan 100 dəfə artıq yoluxucudur. Statistikaya görə, dünyada inyeksiyon narkotik istifadəçilərinin 70-80%-i В hepatitinə yoluxub.

B hepatiti xəstəliyi tədricən başlanır. Xəstəlik süstlük, zəiflik, tez yorulma, başağrısı, yuxunun pozulması əlamətləri ilə ortaya çıxır. Xəstələrin 25%-də səhər vaxtı oynaqlarda və qaraciyərdə ağrılar, 10%-də isə dəridə gicişmə, qaşınma, iştahanın azalması, ürəkbulanma, qusma müşahidə olunur. Sarılıq müddətinin sonunda sidik tündləşir, nəcis ağarır, dişin ətləri (dişin dibləri) qanayır, burundan qan gəlir.

D hepatitinə yalnız orqanizmdə В hepatiti virusu olan halda yoluxmaq olar. D hepatitinin aktivləşməsi üçün В hepatitinin qişası mövcud olmalıdır. Bunların birgə olması isə çох təhlükəlidir. Çünki bu vəziyyət qaraciyərin qaçılmaz dağılmasına gətirib çıxarır.

"Nəvazişli öldürücü"

С hepatitinin ötürülmə yolu qanla olduğundan bu hepatit növü inyeksiyon narkotik istifadəçiləri arasında geniş yayılıb. С Hepatitinin virusuna inyeksiyon narkotik istifadəçilərinin çoxu yoluxmuş olur. Bundan əlavə, С hepatiti virusu cinsi yolla və anadan uşağa hamiləlik və doğuş zamanı ötürülə bilər, lakin ötürülmə riski bu hallarda о qədər də yüksək deyil, yəni 5%-ə qədərdir.

С hepatitinə yoluxanların 60-70%-də xəstəlik aydın simptomsuz keçdiyinə görə bu hepatiti "nəvazişli öldürücü" adlandırırlar. С hepatiti virusu öz inkubasiya (aktiv çoxalma) dövründə bir neçə dəfə öz strukturunu dəyişmə qabiliyyətinə malik olduğuna görə insanın immun sistemi onu aşkarlamağa imkan vermir. Beləliklə, virus insan orqanizminə özünü müdafiə etməyə imkan vermir və qaraciyərin hüceyrələrini parçalayır. Özünün uzun müddət (3-6 ay) "gizli" keçməsinə görə virus 80% hallarda xroniki hepatitə gətirib çıxarır.

Kəskin С hepatiti, adətən, heç bir klinik simptomla özünü büruzə vermir, bu da onun vaxtında diaqnostikasını çətinləşdirir. Əksər hallarda kəskin hepatitlər xroniki formaya keçir və yenə də heç bir kəskin, gözəçarpan əlamətlərlə özünü büruzə vermir. Hepatit С simptomları qaraciyər sirrozuna və hepatoselyulyar karsinomaya (qaraciyər xərçəngi) xas əlamətlərlə xəstəliyin son mərhələsində üzə çıxır.

20 ilə qədər yaşaya bilən virus

Hepatit viruslarına yoluxmanın qarşısını almaq üçün bir necə qaydaya əməl etmək lazımdır. Bunun üçün mütləq tualetə getdikdən sonra, yeməkdən və yemək hazırlamazdan əvvəl əlləri yumaq, başqasının üzqırxan cihazından, yaxud diş fırçasından istifadə etməmək (hepatitə yoluxmaq üçün dərinin kəsilməsindən yaranan azacıq qan, yaxud dişin dibinin azacıq qanaması kifayətdir), narkotik maddələr qəbul etməmək (əgər qəbul edilirsə, yaxşı olardı ki, iynədən istifadə edilməsin, yəni inyeksion yolla qəbul edilməsin. Əgər qeyri-inyeksion narkotik maddələrə keçmək mümkün deyilsə, onda ancaq steril şprisdən istifadə etmək lazımdır) lazımdır.

A hepatiti virusu qaynatma zamanı 5 dəqiqədən sonra məhv olur, otaq temperaturunda quru mühitdə 1 həftə, suda 3-10 ay qala bilər.

В və С virusları şprisdə bir neçə həftə, otaq temperaturunda 3 ay, soyuducuda 6 il, donmuş halda 20 ilə qədər yaşayır. Bu viruslar praktiki olaraq, bütün dezinfeksiyaedici vasitələrə qarşı dözümlüdür. Qaynatma ancaq 30 dəqiqədən çox davam etdirildikdən sonra virusları məhv edir.

Təəssüf ki, hazırda ancaq А, В (bunlara birlikdə D) hepatitinə qarşı vaksin mövcuddur. Peyvənd ən azı 3 dəfə vurulmalıdır. Birinci peyvənddən 1 ay sonra ikinci peyvənd (təkrar peyvənd), birinci peyvənddən 6 ay sonra üçüncu peyvənd vurulmalıdır. 5 ildən sonra revaksinasiya (təkrar peyvənd) aparılmalıdır. С hepatitinə qarşı isə vaksin yoxdur.

Hepatitlər, xususilə də С hepatiti elm tərəfindən son zamanlar aşkarlanıb. Bu xəstəliklərin müalicəsi məqsədilə əsasən interferon və ribavirin preparatların kombinasiyasından istifadə olunur. Effekt əldə etmək üçün 24-48 həftə müddəti ərzində fasiləsiz müalicə aparılmalıdır. Müalicə həkim-mütəxəssisin təyinatı ilə aparılmalıdır. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, xroniki hepatitlərin müalicəsi çox mürəkkəb və bahalıdır, lakin virus hepatitis daşıyıcıları sağlam həyat tərzi keçirərlərsə, öz sağlamlıqlarını virus əleyhinə müalicəsiz də qoruya bilərlər.

Xəstəliyin inkişafını və qaraciyərin vəziyyətini müşahidə etməklə yanaşı, bütün səyləri qaraciyərə düşən əlavə yükün, о cümlədən fıziki yükün aradan qaldırılmasına yönəltmək lazımdır.

Çoxlu su için!

Aydındır ki, su insanları С hepatitindən xilas etmir, lakin bu, qaraciyəri "yumaq" üçün nisbətən yüngül üsuldur.

Alkoqollu içkilərin qəbulu qaraciyərin sirrozunun inkişaf etməsi riskini yaradır, ona görə də alkoqol qəbulundan imtina etmək, heç olmasa, qəbul edilən spirtli içkiləri məhdudlaşdırmaq lazımdır. Çalışmaq lazımdır ki, dietik, balanslaşdırılmış yeməkdən istifadə edilsin. Pendir, şoraba və bəzi yarımfabrikatlar, tərkibində çox duz, şəkər, yaxud yağ olan qida məhsulları, həmçinin balıq qaraciyərə düşən yükü artıra bilər və ona görə də bu məhsulların istifadəsi azaldılmalı və ya dayandırılmalıdır.