Türkiyənin Avropa İttifaqı ilə münasibətlərinin pisləşməsi və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) üzv olmaq istəyinin ortaya çıxmasından sonra Qərblə Şərq arasında güc balansının dəyişə biləcəyi məsələsi gündəmə gəlib. Əgər Türkiyə ŞƏT-ə üz olarsa, bu gücün Qərbdən Şərqə keçməsinə səbəb ola bilər. Lakin bu proseslərdə Türkiyənin də itirəcəyi şeylər az deyil. İndi Türkiyənin hansı yolu tutacağı, hansı siyasət izləyəcəyinə dair açıq qalan suallar var.

Ankarada fəaliyyət göstərən Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (KAFKASSAM) rəhbəri, politoloq Hasan Oktay müsahibəsində bu suallara cavab verib.
- Türkiyə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olarsa, bu, onun üçün təhlükəli ola bilərmi?

- Türkiyə 15 iyul hadisələrindən sonra çox ciddi fikir qarışıqlığı ilə qarşı-qarşıyadır. AKP hökuməti 2002-ci ildə ABŞ-Avropa Birliyi-FETÖ ilə qurduğu koalisiyanı pozandan sonra ölkə böhranlarla üzləşdi. Problem Türkiyə yox, hökumətin yanlış siyasətidir. İndi ABŞ və Avropa Birliyi AKP-ni FETÖ ilə dayandırmaq istəyir. Lakin bunu edərkən tarixi səhvə yol verdi və 15 iyulda xalqın etirazını hesablaya bilmədi. Türk milləti ölkəsinə sahib çıxaraq oyunu pozdu. Hərbi qiyam cəhdi millət tərəfindən yatırılandan sonra AKP xalqın yanına qayıtdı. Əslində, AKP 3 noyabr 2002-15 iyul 2016 tarixində etdiyi səhvlərin cəzasını çəkir. Eyni zamanda, AKP üzərində bu cəzanı türk xalqına da vermək istəyirlər. Məhz burada Türkiyənin Avropa İttifaqından üz döndərərək, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına daxil olması gündəmə gəlir. AKP və ABŞ-Aİ-FETÖ arasındakı mübarizə Türkiyə dövlətinin uzunmüddətli strategiyasını dəyişdirə bilməz. Türkiyə 150 ildir Qərb ittifaqı ilə hərəkət edərək, qərbləşməni bir mədəniyyət layihəsi olaraq görür və tarazlaşdırılmış siyasət aparır. Bu baxımdan, AKP və ABŞ-Aİ-FETÖ mübarizəsi müvəqqətidir. Bu, Türkiyə üzərində aparılan qarşıdurmadır. AKP türk xalqına və Türkiyəyə söykəndiyi müddətdə həmişə ayaqda qalacaq. Türkiyə 150 illik qərbləşmə hədəflərindən bir anda vaz keçməz, vaz keçməyəcək də. Bu baxımdan, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına görə Avropa İttifaqına üz çevirməyəcək. Hesab edirəm ki, hazırda heç bir təhlükə yoxdur.

- Türkiyənin Şərqə doğru üz tutması NATO-dan ayrılması ilə nəticələnə bilərmi?

- Biz NATO-dan çıxmağı yox, NATO-ya bir türkün baş katiblik etməsini istəyirik. ABŞ-Aİ son illərdə AKP ilə apardığı mübarizəni Türkiyə ilə mübarizəyə çevirərək, səhvlərə yol verir. Fikrimcə, qısa zamanda bu xəstəlikdən vaz keçəcəklər. Avropa İttifaqı son dövrlər Türkiyəyə qarşı mövqeyini dəyişdirdi və sərtləşdirdi. Hazırda siyasi tarazlıqlar pozulur, iqtisadiyyatlar alt-üst olur və ölkələr bir-birinə qarşı açıq hücuma keçməkdən çəkinmirlər. Suriya böhranı III Dünya müharibəsinə səbəb olmadı, amma bir çox dövlət bu müharibənin kandarına qədər gəlib çıxdı. Türkiyə sərhədləri yaxınlığında baş verən hadisələrə müdaxilə edib-etməmək arasında tərəddüd edir. Bir tərəfdən İŞİD-ə qarşı mübarizə üçün ordu Suriyaya daxil olur, digər tərəfdən Əsədə müharibə elan ediləcəyi bildirilir. Türkiyə ABŞ və Aİ istədiyi üçün Suriya məsələsinə bu qədər müdaxilə etdi. Sonra gördü ki, gedişat təhlükəlidir. ABŞ-Aİ Ərdoğana qarşı böyük bir oyun oynadı, lakin sonda məğlub oldu. İndi təşviş içində hərəkət edirlər. Amma qısa zamanda hadisələr normallaşacaq. Türkiyə ona qarşı edilənləri unutmayacaq, amma münasibətlərin də davam etməsi üçün lazımı addımlar atır. Türkiyə heç bir ittifaqa məcbur və məhkum deyil, lakin regional proseslər Türkiyənin Qərb ittifaqında qalmasını göstərir. Bu ittifaqdan çıxıb-çıxmamağa Türkiyə özü qərar verəcək. Demokratik dəyərlər, insan haqları, hüququn üstünlüyü bəşəri dəyərlərdir. Bu dəyərlərə əməl edən ölkə qazanar. Türkiyə də NATO-dan çıxmayacaq, əksinə NATO-nun baş katibinin türk olması haqqını müdafiə edəcək. Türkiyə Avropa İttifaqı ilə də əlaqələri kəsməyəcək. Lakin Avropa İttifaqı bir tərəfdən Türkiyə ilə müzakirələri davam etdirir, digər tərəfdən terror təşkilatı olan PKK ilə müxtəlif platformalarda görüşlər keçirir. PKK rahat şəkildə Avropa İttifaqı ölkələrində fəaliyyət göstərir. Avropa İttifaqı bunu demokratik azadlıq adı altında edə bilər, amma nəticə olaraq Türkiyənin etibarını itirir. Türkiyə də Avropa İttifaqına qarşı haqlı olaraq etiraz edir.

- Türkiyə ŞƏT-lə yaxınlaşarsa, Rusiya və Çinin tərkibindəki türklərə dəstəyini necə verəcək, yaxud bunu kəsəcəkmi?

- Türkiyə beynəlxalq münasibətlərdə qaydalara ən çox diqqət edən ölkələrdən biridir. Ölkələrin ərazi bütövlüyünü müdafiə edir. Bunun bariz nümunəsi Azərbaycandır. Qarabağ məsələsi Türkiyənin ən həssas olduğu mövzudur və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Türkiyənhin Rusiya və Çin coğrafiyasında yaşayan türklərlə maraqlanması isə həmin ölkələrin hüquqi və ərazi bütövlüyü çərçivəsindədir. Türkiyə bu çərçivənin kənarına çıxmır. Hər ölkənin qanunu, bayrağı, ərazi bütövlüyü o coğrafiyada yaşayan türklər üçün də əsasdır. Bu, vacib mövqedir. Bu baxımdan, həm Çin, həm də Rusiya Türkiyədən narahat olmamalıdır. Türkiyə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə sağlam münasibətlər qura və Qərb dəyərlərini bu təşkilata da transfer edə bilər. Eyni zamanda, bu təşkilata daxil olan ölkələrin məhsulları da Türkiyə üzərindən Avropaya daşına bilər. Türkiyə burada ən yaxşı körpüdür.

- Yəni Türkiyə iki cəbhə arasında balans siyasəti aparacaq?

- Türkiyə Avropa İttifaqı ilə müzakirələrdən və qərbləşmə layihələrindən vaz keçməyəcək, lakin regional ittifaqlarla da münasibətlərini davam etdirəcək. Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə münasibətlər qurmaq istəyi bütün diqqətin üzərinə yönəlməsinə səbəb oldu. Türkiyə ittifaqların axtardığı üzv ölkə dəyərindədir. Çox vaxt böhranlar yeni dönəmin başlanmasına səbəb olur. ŞƏT ilə Aİ arasında seçim yox, körpü rolunu oynaya bilmək potensialına sahib olan Türkiyə Avropa standartlarını ŞƏT-ə, ŞƏT-in potensialını da Avropaya transfer edə bilər. Eyni formada Rusiya-NATO qarşıdurmasında da vasitəçi ola bilər. Yəni Türkiyə mövcud böhranın həll açarı ola biləcək potensiala sahibdir. Vacib olan bu böhranı həll edərək regional güclərin arasında yerini ala bilməkdir. ŞƏT inkişaf etməkdə olan bir ittifaq olsa da, Aİ-nin standartlarından çox uzaqdır. İnsan haqları, hüququn üstünlüyü kimi bəşəri dəyərlər məsələsində ŞƏT çox zəifdir. Bu baxımdan, Türkiyə bəşəri dəyərləri bura transfer edə bilər. Fikrimcə, Türkiyə Aİ ilə müzakirələri davam etməlidir. Yəni böhrandan qaçmaq yox, onu həll etmək lazımdır. Türkiyənin 50 illik Aİ siyasətindən bir andan vaz keçməsi mümkünsüz görünür. Ola bilsin ki, yeni addımlarla müzakirələrdə əlini gücləndirmək və istədiyinə nail olmaq istəyir. Lakin Aİ ilə Türkiyənin 50 illik münasibətləri 15 iyul hadisələrinin təsiri ilə bir qələmdə silinib atıla bilməz. Bu baxımdan, Aİ və Türkiyə münasibətlərini yenidən gözdən keçirməli və sağlam əlaqələr qurmalıdır.

- Türkiyə Qərb və Şərq arasındakı tərəzidə tarazlığı saxlayan güc rolundadır. İndiyə qədər Qərb ittifaqlarında olması tərəzinin bu gözünün ağır olmasına səbəb idi. İndiki situasiya bir qədər fərqlidir. Bu tərəzinin gözü Qərbdən Şərqə doğru dəyişə bilərmi?

- Türkiyə tarazlıq nöqtəsindədir. Hansı cəbhəyə keçərsə, həmin cəbhənin aktivləşməsi mümkündür. Lakin burada əsas olan qarşıdurmaların qarşısını almaqdır. III Dünya müharibəsinə doğru getdiyimiz bir vaxtda, ağıllı davranan mərkəzlərə ehtiyac var. Türkiyə bəlkə də ilk dəfə Qərblə Şərq arasında keçid ölkəsi olmaqla yanaşı, həm də tarazlayıcı faktordur. Belə vəziyyətlərdə Türkiyə yaxşı siyasət aparmalıdır. 15 iyulda AKP hökuməti böyük bir şok yaşadı və hələ də bunun təsirindədir. Buna görə də aparılan siyasət bir qədər qarışıqdır. Əgər iqtisadi böhran sürətlənərsə, qısa zamanda ciddi problemlər ortaya çıxa bilər. Lakin MHP və onun lideri Dövlət Baxçalı yerində müdaxilə edərək, Türkiyəni fırtınalı dənizdən sakit limana doğru çəkir. Bu günlərdə həmişə olduğundan daha çox soyuqqanlı şəxslərə ehtiyac var.