Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İstiqlal Bəyannaməsi ciddi hüquqi sənəddir. Görəsən,onun əsas müəllifi kimdir? Bəyannamənin qəbul olunma mərasimində M.Ə.Rəsulzadə iştirak etməyib.O,çox vacib bir işin arxasınca səfərə çıxmışdı.
Ə.Topçubaşov da o vaxt Tiflisdə deyildi.Onun da təxirəsalınmaz partiya tapşırığı var ldi. Deməli, o da deyildi.
Bu sənədin türkdilli variantı o dövrün ədəbi dilinin normalarına çox uyğundur,başqa sözlə desək,parlaq nümunədir.Burada üslubi imkanlardan da səmərəli istifadə olunub.
Sənədin leksikasında ərəb mənşəli sözlərin çoxluğu nöqsan sayıla bilməz.Bu alınmalar artıq o vaxtlar rəsmi üslubda vətəndaşlıq hüququ qazanan sözlərdir, milliləşən sözlərdir.
Mətndəki qrammatik normalar da dilin funksional vəzifələrinə ləyaqətlə xidmət edir.
Söz yox ki,bu sənədin hazırlanmasında dünya təcrübələrindən istifadə olunmuşdur.Mənə elə gəlir ki,bu sənədin əvvəlcə rus və ya qeyri dildə yazılması da ağlabatan deyil.
Mən fəhmlə deyirəm ki, İstiqlal Bəyanaməsinin əsas müəllifi Nəsib bəy Yusifbəylidir.Bunu sübut edə biləcək faktlar çoxdur.Məncə, daha ciddi dilçilik və hüquqşünaslıq tədqiqatları aparıb,bu məsələni öyrənmək olar.
Nazim Nəsrəddinov,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi,
Azərbaycan Respublkası Prezidentinin Sərəncamı ilə keçirilən
ƏN YAXŞI MÜƏLLİM müsabiqəsinin qalibi,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
türkoloq.
Bakı.
05.03.2018.
İstiqlal Bəyannaməsinin mətni
Orijinal mətn Azərbaycanca
ایستیقلال بیان‌نامه‌سی
عقدنامه
İstiqlal Bəyannaməsi
بؤیوک روسیا اینقیلابی‌نین جریانیندا دؤولت ووجودونون آیری-آیری حیصصه‌لره آیریلماسی ایله زاقافقازیانین روس اوردولاری طرفین‌دن ترکینه مؤوجیب بیر وضعیتی-سیاسیه حاصیل اولدو. کندی قوایی-مخصوصه‌لرینه ترک اولونان زاقافقازیا میللت‌لری موقددرات‌لاری‌نین ایداره‌سینی بالذات کندی ال‌لرینه آلا‌راق زاقافقازیا قوشما خالق جومهورییتی‌نی تاسیس ائتدی‌لر. وقایع- سیاسیه‌نین اینکیشاف ائتمه‌سی اوزرینه گورجو میللوتی زاقافقازیا قوشما خالق جومهورییتی جوزین‌دن چیخیب‌دا موستقیل گورجو خالق جومهورییتی تاسیس‌ینی صلاح گؤردو. روسیا ایله عوثمانلی ایمپئراتورلوغو آراسیندا ظوهور ائدن موحاريبه‌نین تصوییه‌سی اوزون‌دن حاصیل اولان وضعیت حازظرئیی-سیاسیه و مملکت داخیلینده بولونان میثیل‌سیز آنارخیا جنوب-شرقی زاقافقازیا‌دان عبارت بولونان آزربایجانا دخی بولوندوغو داخیلی و خاریجی موشکولات‌دان چیخماق اوچون خوصوصی بیر دؤولت تشکیلاتی قورماق لوزومونو تلقین ائدیور. بونا بینان آرای-عومومیه ایله اینتیخاب اولونان آزربایجان شورایی-میللیه‌یی ایسلامیه‌سی بوتون جماعته اعلان ائدیور کی: Böyük Rusiya inqilabının cərəyanı ilə dövlət vücudunun ayrı-ayrı hissələrə ayrılması ilə Zaqafqaziyanın rus orduları tərəfindən tərkinə mövcud bir vəziyyəti siyasiyyə hasil oldu. Kəndli qəvayi-məxsusələrinə tərk olunan Zaqafqaziya millətləri müqəddəratlarının idarəsini bizzat kəndi əllərinə alaraq Zaqafqaziya Qoşma Xalq Cümhuriyyətini təsis etdilər. Vəqayi-siyasiyyənin inkişaf etməsi üzərinə gürcü milləti Zaqafqaziya Qoşma Xalq Cümhuriyyəti təsisini səlah gördü.
Rusiya ilə Osmanlı imperatorluğu arasında zühur edən müharibənin təsviyyəsi üzündən hasil olan vəziyyət hazireyi-siyasiyyə və məmləkət daxilində bulunun misilsiz anarxiya Cənubi-Şərqi Zaqafqaziyadan ibarət bulunun Azərbaycana, dəxi bulunduğu daxili və xarici müşkülatdan çıxmaq üçün xüsusi bir dövlət təşkilatı qurmaq lüzumunu təlqin ediyor. Buna binaən arai-ümumiyyə ilə intixab olunan Azərbaycan Şurai milliyyeyi-islamiyyəsi bütün cəmaətə elan ediyor ki:
١. بو گون‌دن اعتبارن آزربایجان خالقی حاکمیت حققینه مالیک اولدوغو کیبی، جنوبی و شرقی زاقافقازیا‌دان عبارت آزربایجان دخی کامیل-ال-حقوق موستقیل بیر دؤولت‌دیر. 1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xəlqi hakimiyyət həqqinə malik olduğu kibi Cənubi-Şərqi Zaqafqaziyadan ibarət Azərbaycan dəxi kamil-əl-hüquq müstəqil bir dövlətdir.
٢. موستقیل آزربایجان دؤولتی‌نین شيکلی-ایداره‌سی خالق جومهورییتی اولا‌راق تقررور ائدیور 2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin şəkili-idarəsi Xalq Cümhuriyyəti olaraq təqarrür ediyor.
٣. آزربایجان خالق جومهورییتی بوتون میللت‌لر و بیلخاصه، همجیوار اولدوغو میللت و دؤولت‌لرله موناسیبتی-حسنه تاسیسی‌نه عزم ائدیور 3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlər və bilxassə həmcüvar olduğu millət və dövlətlərlə münasibəti - həsənə təsisinə əzm edər.
٤. آزربایجان خالق جومهورییتی میللت، مذهب، صینیف، سیلک و جینس فرقی گؤزلمه‌دن قلمروووندا یاشایان بوتون وطنداش‌لاری‌نا حقوقی-سیاسیه و وتنیه تامین ائیلر. 4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti millət, məzhəb, sinif, silk və cins fərqi gözləmədən qələmrəvində yaşayan bütün vətəndaşlarına hüquqi-siyasiyyə və vətəniyyə təmin edər.
٥. آزربایجان خالق جومهورییتی اراضی‌سی داخیلینده یاشایان بیلجومله میللت‌لره سربستانه اینکیشاف‌لاری اوچون گئنیش میدان بوراخیر 5. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisi daxilində yaşayan bil cümlə millətlərə sərbəstanə inkişafları üçün geniş meydan buraxır.
٦. مجلیسی-موسسیسان توپلانینجایا قدر آزربایجان ایداره‌سی‌نین باشیندا آرای-عومومیه ایله اینتیخاب اولونموش شورایی-میللییه‌یه قارشی مسئول حوکومتیمووققت‌ی دورور". 6. Məclisi-Müəssisan toplanıncaya qədər Azərbaycan idarəsinin başında arai-ümumiyyə ilə intixab olunmuş Şurai Milli və Şurai-Milliyə qarşı məsul hökuməti-müvəqqəti durur.
حسن بی آغایئو،
فتحعلی‌خان خویسکی،
نصیب به‌ی یوسیف‌به‌ی‌لی،
جامو به‌ی هاجینسکی،
شفی به‌ی روستم‌به‌ی‌لی،
نریمان به‌ی نریمان‌به‌ی‌وو،
جاواد ملیک-یئقانوو،
موصطافا ماحمودوو
Həsən bəy Ağayev,
Fətəli xan Xoyski,
Nəsib bəy Yusifbəyli,
Camo bəy Hacınski,
Şəfi bəy Rüstəmbəyli,
Nəriman bəy Nərimanbəyov,
Cavad Məlik-Yeqanov,
Mustafa Mahmudov
****

Bakı.

05.03.2018.