Maraqlı bir kitab tapmşam.1889-cu ildə Berlində nəşr olunub.Nəfis tərtibatlı kitabdır. Avropalılara türk dilini öyrtməyə yönəldilmişdir.Müqayisəli qrammatika məqsədi daşıyır.dır.Adı kitabın üz qabığında belə göstərilmişdir:

"Türkische Grammatik, mit Paradiqmen ,Litterratur, Chrestomathie, und Glossar. Berlin-1889 ".

İnanıram ki,kiçik bir tanışlıqdn sonra bu monoqrafik tədqiqat əsəri dunyanın bir çox türkoloqlarının və eləcə də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının bir neçə müvafiq elmi- tədqiqat institutunun diqqətini cəlb edəcək,onun dərindən və hərtərəfli öyrənilməsi yolunda əhəmiyyətli işlər görüləcəkdir.

Əsər türk dillərinin fonetika,leksika və qrammatikası,eləcə də ədəbiyyatının bir sıra janlarına aid nümunələrini öyrəniməsi işinə, eləcə də ortaq türk dillərinə aid dərslik yaradanlara əməli,elmi və nəzəri kömək etməyə qadirdir.

Monoqrafik tədqiqatın ayrı -ayrı sahəərinə aid materialları müasir oxucularımıza təqdim etməyi mənfəətdən xali görmədik.

Kitabdakı atalar sözlərinə ( proverbialara ) aid nümunələrin bir hissəsini müasir türk dünyasının oxucularına təqdim edirik.

Bəri başdan deyək ki,nümunələr əlifba sırası ilə verilmiş, cümlənin bitməsi nöqtə ilə yox, çox vaxt vergül işarəsi ilə fərqləndirilmişdir.

Biz bu materialları məzmununa görə ayrı-ayrı cümlələrdə təqdim etməyi məqsədəuyğun hesab etmişik.



Türkdilli atalar sözləri





İt hürr,karvan keçər.Atəşdən qorqan tütündən saqınar.Atəşlə pambuğun oyunu olmaz.Ac ilə dost olma."Yeməm" deyirsə,qarnın doyurar.Acın qarnı toyar,gözü toymaz Ehram dərvişi itməz.Adam var,adamcık da var. Ər olan ətməyin(çörəyini-N.N.) taşdan çıxarar. Eşşək tağda olur,zərri evə gəlir.Eşşəyin anlamazı olmaz...Az ver,çoq yalvar..Ağlama ölü üçün,ağla dəli üçün.Ağzındakı dilini həbs elə.Ağ köpək,qara köpək,ikis də köpəkdir.Ağacaq qan tamarda turmaz.Əl əli yuyur,iki əi yüzü yuyur.Altun əli bıçaq kəsməz.Alçaq yerdə təpəcik kəndisin tağ sanur.Əldən çıqan ələ gəlməz....Alma -kəndiü ağacından iraq düşməz....Ümid ilə qənaət edən aclıqdan olur.İnsan insanın aynasıdır,insaf dinin yarısıdır.Ödənc gülə-gülə gedir,ağlaya-ağlaya gəlir.Öküzə buynuz,quşa qanad yük degildir.Ölmüş aslanın saqqalın yolarlar.Oynamaq bilməyən "yer dardır" deyər.Yılanın quyruğunu basma. Ayaq üstə duran köylü(kəndli-N.N.) diz çökən şərifdən yüksəkdir.İki əl bir baş üçündür.İyi nəsihət verilir,amma iyi ədəb verilməz.



Bazarın atası,anası olmaz.Başa gəlməz iş olmaz.Baqma söyləyənə,baq söylədiginə.Bal-bal deməklə ağız tatlı olmaz.Balıq başdan qoqar.Bəxt billurdandır, çoq parlasa çatlar. Bəxşiş atın dişinə baqılmaz. Bir oq iki quş almaz. Bir iyi şərab, bir dilbər övrət iki tatlı zəhərdir. Burun yüzdən düşməz.Bugünkü tavuq yarınkı qazdan yekədir.Böyük başın böyük ağrısı var.

Camaat nə qədər çoq olsa,imam bildigin eylər.Çağrılmayan yerdə kədi ilə köpək var.Çoq bilən çoq anlar.Çoq qar neçə arslanı öldürər.Çoq söz zəhərdən acıdır.

Xəlq yanında eşşəyin quyruğunu kəsmə.Xidmət etməyi ogrənməyən əfəndilik dəxi etməz

Dil qılıncdan çoq öldürər.Dəlinin yürəgi ağzındadır, ağıllının dili yürəgindədir.Dost bin isə azdır,düşmən bir isə çoqdur.

Rahat (lıq) istəyən adam sağır, kor və dilsiz olmalı.Sərçədə ötmək (oxumaq-N.N.) yoq, nərə çoq.

Sözü fikir edib,söylə.Söyləmək gümüş isə,söyləməmək altundur.Sağır ilə söyləşmək köç olur. Sonra gələn kim isə qəpiyi o qapır.

Suyu gətirənilə dəstiyi (qabı-N.N.) qıran birdir.

Tağ tağa ulaşmaz,insan insana ulaşır.Tutulmayan oğru, bəydən doğru.Tonuzdan qıl qoparmaq hünərdir.

Qəza gəldikdə daniş gözü kor olur.Qurdun oğlu qurt olur.Quş var əti yeyilir,quş var ət yedirərlər.

Könül kimi sevsə gözəl olur.

Ya dəvə,ya dəvəçi.




Nazim Nəsrəddinov,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə keçirilən
ƏN YAXŞI MÜƏLLİM müsabiqəsinin qalibi,
Təhsil Nazirliyinin Elmi-Metodiki Şurasının bölmə üzvü,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
türkoloq.

15.03.2018.