Kanadada fəaliyyət göstərən Güney Azərbaycan Türklərini Müdafiə Mərkəzinin başqanı, Kanada Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil-Hüquq Məsləhətçisi Hüseyin Türkelli ilə müsahibə
- Hüseyin bəy, Kanada-Azərbaycan əlaqələrini necə dəyərləndirirsiniz: Ümumiyyətlə, bu ölkədə Azərbaycanla bağlı məlumatlar hansı səviyyədədir?
- Kanadanın qondarma erməni soyqırımını tanıyan ölkələrdən biri olduğunu, Kanadada yaşayan Türk topluluqlarının o cümlədən Azərbaycan icmasının etirazlarına baxmadan ermənilərin cəfəngiyyatdan ibarət “soyqırım” iddialarnın hətta burada orta məktəb dərsliklərinə salınması kimi gərçəkləri nəzərə alsaq, Kanada- Azərbaycan əlaqələrinin yaxşı olduğunu iddia etmək yanlış olardı.
Doğrudur, Kanadada ölkəmizin səfirliyi fəaliyyət göstərir və diplomatik əlaqələrin genişləndirilməsi üçün mənə elə gəlir ki, Azərbaycan rəsmiləri əllərindən gələni edirlər və s. amm məncə münasibətlər arzuolunan səviyyədə deyil. Əlbəttə rəsmi münasibətlərin səviyyəsi haqda dövlət rəsmiləri daha düzgün bilgiyə sahibdirər.
- Son illər Kanada fəaliyyət göstərən Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti güclənməkdədir. Uzun illər orada yaşayan şəxs kimi, bu haqda fikir və təkliflərinizi eşitmək maraqlı olardı...
- Sevinc dolu hisslərlə qeyd etmək istərdim ki, Kandadakı Azərbaycan diasporasının fəliyyətləri öncəki illərlə müqayisədə günclənib, amma təəssüf ki, hələ də qaneedici səviyyədə deyil. Pərakəndəlik hələ də var və çalışmalar daha çox taktiki məsələlər və hadisələrə reaksiya formasında davam etdirilir. Uzun vədəli plan üzrə, güneyli-quzeli Bütöv Azərbaycanlıları öz çatısı altına alan mütəşəkkil və monolit diasporanın yaranması ilə ilgili bir sıra problemlər var.
Diasporamızın mütəşəkkilləşməsini əngəlləyən ən ciddi maneələrdən biri və məncə birincisi İran rejimi və İranın birbaşa və yaxud dolayısı ilə təsiri altında olan soydaşlarımızdır. İran rejimi müxtəlif metodlarla Azərbaycan diasporasını parçalayır.
İkinci problem diaspora fəallarının lazımsız siyasiləşməsi, mövcud iqtidar-müxalifət mübahisələrinin diasporaya çəkilməsidir. Demokratikləşmə yolu tutan ölkə kimi Azərbaycanda da iqtidar və müxalifətin olması tamamilə təbiidir. Amma, məncə disporada siyasiləşməkdən çəkinməli və sadəcə milli maraqlar üstün tutulmalıdır.
Üçüncü problem lazımi maddi bazanın olmamasıdır. Xüsusilə, Azərbaycan diasporunun gənc diaspor olmasını və milli düşüncəli soydaşlarımızın burada yeni olduqlarına görə, tam da oturuşmuş olmaması nəzərə alınarsa bu problem başa düşüləndir. Azərbaycan diaspor təşkilatlarının, dərnəklər və cəmiyyətlərinin bir araya toplaşmaq üçün özünə aid bir mərkəzi- toplaşma yeri yoxdur. Pərakəndəliyin əsas səbəblərindən biri də özümüzə aid bir qərargahın olmamasıdır.
Bir neçə il əvvəl mətbuat vasitəsi ilə, dünyanın böyük şəhərlərində və Azərbaycan icmalarının sıx yaşadığı Amerika və Avropa şəhərlərində Azərbaycan evləri və ya mədəniyyə mərkəzlərinin açılmasını təklif etmişdim. Hesab edirəm ki, bu kimi proyektləri həyata keçirmək dövlət orqanları üçün çətin olmamalıdır. Sevindirici haldır ki, artıq Avropada bir neçə belə mərkəzlər fəaliyyətə başlayıb. Hesab edirəm ki, Toronto şəhərində dövlət hesabına bir qərargahın alınmasına, “Azərbaycan Kültür Mərkəzi” və ya “Azərbaycan Evi” adı altında Azərbaycan icmasının istifadəsinə verilməsinə ehtiyac var. Düzgün idarə olunarsa, belə bir mərkəz Azərbaycan təşkilatlarını milli maraqlarımız ətrafında bir araya gətirməkdə, mövcud parakəndəliyə son qoymaqda çox böyük rol oynayacaq. Ayrıca, belə bir mərkəzdə seminarlar, konfranslar və ya dil, tarix, rəqs, musiqi kursları təşkil etmək və övladlarımızın assimilasiyasının qarşısını almaqla yanaşı həm də milli mədəniyyətimizi yerli xalq arasında yayılması yönündə də ciddi işlər görmək olar.
Şimali Amerikada (ABŞ və Kanada) fəliyyət göstərən dərnəkləri, cəmiyyətləri hansısa federasiya ve ya konqresdə birləşdirməyə ehtiyac var.
Son olaraq, Türkiyə, Azərbaycan və başqa Türk toplumları o, cümlədən Türkmən, Uyğur, Özbək diaspor təşkilatlarının ortaq çalışması yönündə addımlar atılmasına ehtiyac var.
- Erməni diasporunun fəaliyyəti necədir?
- Erməni diasporunun buradakı fəaliyyəti təəssüf ki, bizi dərindən rahatsız edəcək səviyyədədir. “Statistics Kanada”nın keçirdiyi rəsmi Siyahıya almaya görə, erməni kökənli Kanadalıların sayı 2006- cı ildə 50 000 nəfər olub, Ermənilərin özləri isə saylarının 100 mindən artıq olduğunu iddia edirlər. Uzun illərdən bəri bu ölkədə kök salıblar. Hakim toplumla ortaq dini görüşləri paylaşdıqlarına və özlərindən güya “soyqırıma” məruz qalmış, əzab əziyyət çəkmiş bir xalq obrazı yaratdıqlarına görə özəl müamilə görməkdədirlər. Çoxsaylı dərnəkləri, cəmiyyətləri, lobbi qrupları, xeyriyyə cəmiyyətləri, kilisələri fəaliyyət göstərir.
Onlar, “QHT”ləri, xeyriyyə cəmiyyətləri və kilsələri vasitəsi ilə, dövlət qurumlarından qrantlar və ianələr formasında maliyyələşirlər. Parlamentdə maraqlarını qoruyan lobbistlər mövcuddur, hökümətin və parlamentarların xarici siyasətini nisbi təsir imkanları var, amma buna baxmayaraq bütövlükdə bütün istədiklərini də gərçəkləşdirmək gücünə malik deyillər. Örnək üçün, ermənilər ötən il Türkiyə Cümhuriyyətinin Toronto Baş Konsulluğunun bağlanması tələbi ilə etiraz aksiyaları və hətta aclıq aksiyaları keçirsələr də əlbəttə ki, istəklərinə nail ola bilmədilər. (Azərbaycanlılar və Türkiyə diasporu da qaşılıqlı aksiyalarla ermənilərə cəvab verdilər. ) Amma Təhsil Nazirliyinə təsir edərək, tarix dəsliklərinə erməni “soyqırımı” ilə bağlı qısa təqdimat saldıra bildilər. Təəssüf ki, bizimkilərin etirazları müəyyən səbəblərə görə, nəticə vermədi. Bir sözlə erməni diasporası güclüdür, amma bacardığı və bacarmadığı işlər var.
- Xüsusilə, ölkənin siyasi-ictimai və strateji mərkəzlərində Dağlıq Qarabağ və Güney Azərbaycana baxış qənaətbəxş hesab etmək olarmı?
- Daha öncə qeyd etdiyim kimi erməni yalanların əlbəttə ki, Kandanın siyasi-ictimai və strateji mərkəzlərindən də yan keçməyib. Təsəvvür edin ki, bunlar az qala bir əsrdir xarici ölkələrdə öz uydurmalarının təbliği ilə məşğuldurlar və həmin siyasi mərkəzlərdə də son on illiyə qədər fərqli mövqe, yəni bizim mövqeyimiz- səslənməyib. Bir neçə ay öncə Beynəlxalq Əlaqələr İnstitu və Kanada Atlantika Şurasının birgə keçirdiyi və Türkiyə Xarici işlər naziri Əhmət Davutoğlunun məruzə etdiyi bir konfransda, bir rəsmi ilə söhbətləşdiyimdə həmin rəsminin özəlliklə Dağlıq Qarabağla ilgili erməni uydurmalarına təkrarlaması məni çox təccübləndirdi. Həmin rəsmi ilə söhbətimiz zamanı, Azərbaycanın Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri nəticəsində ikiyə parçalandığını, Güney Azərbaycanın İran-farsların tərəfindən işğal edilməsini, ermənilərin Çar İmperiyası və daha sonra Sovetlər Birliyi tərəfindən işğal olunan Quzey Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi faktını, hətta İrəvanın vaxtı ilə Azərbaycan şəhəri olması və sonralar oradakı demoqrafik vəziyyətin mühacir ermənilərin hesabına dəyişdirilməsi kimi tarixi həqiqətləri bildirdiyimdə, həmin rəsmi bu məsələlərlə bağlı sadəcə ermənilərin iddiaları ilə tanış olduğun etiraf etdi. Bu misalla onu demək istəyirəm ki, dünyanın siyasi mərkəzlərində bir sıra gərçəklərin bilinməməsi, həm də bizim passivliyimizdən qaynaqlanır.
Dağlıq Qarabağ və Güney Azərbaycan məsələrini dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmalı və strateji mərkəzlərin müzakirə mövzusuna çevirmək üçün, ciddi addımların atılmasına ehtiyac var. Məncə, biz artıq bu işi başqa müstəvidə aparmalıyıq. Hansısa piketlə, və ya sadəcə özümüzün deyib özümüzün eşitdiyimiz hansısa tədbirlə çox uzağa gedə biıməyəcəyik. Geniş təbliğatlata və ciddi ağırlığı olan iştirakçıların qatıldığı uluslararası seminarların və konfransların keçirilməsini kimi fəaliyyətlərə əl atmaq lazımdır.
- Ölkə mediasında Azərbaycan haqda hansısa yazılara rast gəlinirmi?
- Açığı Kanada mediasında Azərbaycanla bağlı yazılara rast gəlmək çox çətindir. Ümumiyyətlə, medianı ən çox olaylar və qeyri-adi hadisələr maraqlandırır. Siz hər gün dünya mediasında Əfqanistandakı partlayışlar, Suriyada qırğınlar haqda geniş yazılara və verilişlərərə rast gələrsiniz, amma məsələn İsveçrə haqda ildə bir dəfə də hansısa bir xəbərə rast gələrsiniz. Yəni, mediada hansısa sakit və sabit ölkənin adının tez-tez hallanmaması qayət təbii haldır. Şükürlər olsun ki, Azərbaycanda medianı maraqlandıran və ya bəzi media maqnatlarının arzuladığı olaylar baş vermir. Ayrıca, Kanada mediası həm də əsasən ölkənin aktiv xarici siyasət yeritdiyi ölkələr üzrə fəaldır. Kandanın Azərbaycan üzrə fəal xarici siyasəti yoxdur. ABŞ-dan fərqli olaraq, Kandanın ümumiyyətlə fəal xarici siyasəti məhduddur. Düzdür, Kanada G8- ölkələrindən biridir, dünyada müəyyən iqtisadi çəkiyə malikdir və s. amma Əfqanistanı istisna etsək, Kanada dünya siyasətində o qədər də fəal deyil. Ona görə də mediada Azərbaycanla ilgili hanısa yazılara rast gəlmək olmur. Ona görə də, ictimaiyyətdə Azərbaycan haqda məhdud bilgi var. Çünki, Kanada ictimai rəyi mediadan tam asılıdır.
Ayrıca mediada mən deyərdim ki, hardasa bir “Türkofobia” hiss olunur. Misal üçün hər il Torontoda etnik toplumların festivalları keçirilir. Yerli qəzetlər və TV kanalları örnək üçün hər il Yunanların keçirdikləri festivalladan az qala saatdan bir canlı reportajlar verirlər. Amma eyni bu şəhərin mərkəzində hər il 2- 3 günlük Türk festivalları da keçirilir, təşkilatçıları da yaxından tanıdığıma görə məlumatım var ki, bütün media orqanları türk tədbirlərinə xüsusi olaraq dəvət edilirlər. Ancaq hər-hansı qəzetdə hətta bircə sətrlik xəbərə yaxud da, hansısa TV də 1-2 saniyəlik xəbər belə verilmir. Mən buna biz türklərə qarşı açıq ayrı-seçkilik hətta “Türkofobia”nın nümunəsi kimi dəyərləndirirəm.
Elnur Eltürk