Tahir Talıblının “Qurdu qəmgin, quşu qərib” adlı şeirlər kitabını hər dəfə axşam saat on radələrində-TV xəbərlərindən sonra əlimə götürüb oxuyarkən saatın əqrəbi ikidən keçən zaman yuxunun hökm etməsinə baxmayaraq şeirlərin təsirindən çıxa bilmirdim. Bu bəddi aləm yaşlı insanı şirin və mənalı həyat xatirələrinə, gənc insanı isə yenə şirin və mənalı həyat istiqmətinə yönəldir, incə duyğular aşılayır. Bu baxımdan elə kitabın başlanğıc səhifəsindəki birinci şeirinə diqqət edək.

Gözlərimə dolubsan
Gözümün nuru kimi.
Gözlərimə dolubsan
Sevgim-qürurum kimi.

Hərdən insafsız olub
Ürəyimi çağlatdın.
Yerin gen olsun,-deyə
Gözlərimi ağlatdın.


Bu şeir duyğuların lokanik formada təqlididir, lakin məcazın əhatəsi genişdir və bədii anlayışın kəsb etiyi sevgi adi həyat tərzidir. Şeir sevginin əlifbasıdır, bundan sonra sadədən mürəkkəbə bir hərəkət istiqaməti yönəlir. Şeirdə olan təqlid elə seçilmişdir ki, ümumi olaraq hər bir insan öz hüssilərinin ifadəsini tapa bilir. Bəzən adi bir qızılgülə tamaşa edərkən qırmızı rəngli ləçəkləri və yaşıl yarpaqları görürük, “gözümüzə dolan iki rəng”, “qürur” yaradan bu gözəlliyi sadə-lokanik formada qəbul edib həzz alırıq. Sonra qızılgülü meşələrdə, bağça-bağlarda, ormanlarda-fərqli yerlərdə kol halında, seyrək halda görərkən yenə də nəzərimizi çəkən hər-hansı bir qızılgül olur: onun gözəllik görünüşünə, ləçəklərinə, yarpaqlarına diqqər edib ətrini nəfəsimizə çəkirik. Gözəlliyə münasibət -bu yanaşma bütün insanlarda oxşardır. Sevgi hissiləri də insanlarda oxşar olmaqla duyğular toplusudur. Cinsi sevgi də həmin topludan ayrılır və insan həyatında daha çox qabardılır. Bu baxımdan, fikirimi tamamlamaq üçün demək istəyirəm ki, şeir oxucusu oxuduğu şeirdə ozünü görə bilirsə, düşünürsə, xəyallara dalırsa, demək, oxunan bədii fikirlər gücə malikdir.
Tahir Talıblının aşağıdakı şeirinə diqqət edək. Bu şeir də hər kəs uçün ən unudulmaz, şirin xəyalların bədii tərənnümüdür.

Ya dərsə gecikib, ya gəlməyəcək...
Gözlərim axtarır, bu adət deyil.
Həsrəti qəlbini ağlatmayırsa,
Hələ o məhəbbət, məhəbbət deyil.

Sevgi yollarına şıxar intizar,
Sevgi yollarında hicran sədd olar.
Küləklər də vüsal həsrətlisidi.
Çaylar da hicrandan nəğmə oxuyar.

Hicran ki, vüsalın keşiyindədi,
Axı, giley nədir, bir duyaq onu.
Məhəbbət bir titrək alov kimidi
Sönər, yad nəfəsdən qoruyaq onu.

Ümumiyyətlə, poeziyada həyat hadisələri məcazlarla, bəzən sözün lüğəti, istilahi mənaları ilə təsvir olunması müxtəlif formalarda təzahür edir. Süjetli şeirlər abstrakt şeirlərdən daha cəlbedici olur, çünki təqlid hadisə üzərində qurulur, bədii deyimlər şeirdə ritm və ahəngli saylı hecalarla nəzərə çatdırılır. Antik Yunan alimi Aristotel “Poetika” əsərində (metr, fabula, ritim, janr, təqlid) ədəbi terminlərlə poeziyaya izahlar verərkən ən çox məcazın həyat dialektikasının zəruriliyini önəmləmişdir.
Tahit Talıblı poeziyasında müasir gənclərimizə tövsiyyə olunan mənalı və insani keyfiyyətləri görürəm. Odur ki, “Qurdu qəmgin, quşu qərib” şeirlər kitabından seçmələr təqdim etməklə fikirimi əsaslandırmaq istəyirəm.

Bilir ki, gizli-gizli
Alışıram, yanıram.
Hərdən də söz soruşur,
Dilim də topuq çalır,
Özüm də utanram.
Dindirməsə, dinmirəm,
Dilim sanki lal olur,
Ürəyimdən keçənlər
Gözümdə sual olur.
O hərdən dəftərimi,
Qələmimi istəyir:
Mənə elə gəlir ki,
Lap qəmimi istəyir.
Bəzən gülməyi gəlir
Məndə bu lal duruşa,
Dönüb ehtiyac olur
Elə nəsə istəyə,
Elə nəsə soruşa.
Nə zamandı qəlbimin
Istəyini, sözünü
Dilimdə kiridirəm.
Növbəti seminarçün
Məndən kitab istəyir,
Heç özüm oxumamış
Tapıb ona verirəm.
Nə istəyir istəsin,
İstər kitab istəsin,
İstər qələm istəsin,
Deyirəm ki, baş üstə!..
Ancaq deyə bilmirəm:
-Ay zalımın qızı, sən
Məndən günəşi istə-
Məndən qəlbimi istə.

Bəli, yaşlılar üçün əziz olan bu hissilər və duyğular-xatirələr gənclərdə də baş verən zaman onu dəyərləndirmək gərəkdir...
Tahir Talıblının kənd həyatının yaşam tərzlərindən “Biçin nəğməsi” şeiri də çox maraqlı və bədii orijinallığı ilə nəzəri cəlb edir. “dəryaz nəğmələri” bədii yanaşmada həqiqətən də dəryazın ahənglə xışhaşışla otları kəsməsi bir əmək, zəhmər-bərəkət sədalı nəğməni xatırladır.

BİÇİN NƏĞMƏSİ

Biçinçi oyanar səhər obaşdan
Yenə oxuyacaq biçənəkləri.
Dəryaz nəğmələri dinər obaşdan
Oyadar yuxudan boz kəklikləri.

Otlar can dərmanı, güllər təzə-tər-
Hər açılan güldən şirin bal damır.
Günəşin sarımtıl telləri səhər-
Sanki qarğıdalı saçaqlarıdır - bu misra çox güclü orijinal bədii dialektik təqliddir...

Geniş zəmilərtək böyüyər ürək,
Polada döndərər zəhmət qolları.
(ilk dəfə biçinə gedərdik o gün)
Kotandan açılan yorğun öküztək
Büdrəyə-büdrəyə gəldik yolları.

Biçinçi arzusu-istəyi kimi
Qızılgül günəşə boylanır yerdən.
İldə bircə ayı kurortlara yox,
Kərənti çəkməyə gəlin səhərdə...

Tələbəlik həyatı keçən ziyalılarımız üçün aşağıdakı şeir də xüsusi bir bədii anlamda maraqlı məqamlara toxunmaqla insanı şirin xəyallara aparır...

Baxışla qarşılardıq,
Baxışla ötürərdik
Biz o gözəl qızları.
“Sevirəm” deyəmmirdik
Qorxurduq ki, itirək
Biz o gözəl qızları...
Sevərdik gizli-gizli
Sevgimiz oddu güclü...
Yad gözdən qorumaqçün
Onlara çəpər idik...
Hərəmiz bir gözəlin
Dərdini çəkər idik.
O gözəllər od imiş,
Bizi oda saldılar...
Eşqə, sevgiyə dönüb
Qəlbimizdə qaldılar.
Necə xoşbəxt imişik
Biz tələbə oğlanlar!
İtirməyin o anı
Ay tələbə olanlar,
İtirməyin o gözəl,
Göyçək-göyçək qızları!
İtirməyin ətirli
Çiçək-çiçək qızları!
Məhəbbət qığılcımı
Ürəyə gizli düşər...
Güclü sevin sevəndə,
Amma gizli sevməyi,
Araya üzlü düşər.

Açdığımız mövzu ilə bağlı xatirə seçimli başqa bir şeirdə də tələbəlik və gənclik illəri şairin bədii təxəyyülündən keçərək maraqlı həyat lövhəsinə çevrilmişdir...

TƏLƏBƏLİK

Aman, doğma tələbəlik,
Ömrümüzün dörd ilini
Dəftərlərin, kitabların
Arasına səpələdik.
Ünvanımız yataqxana,
Maaşımız təqaüddü.
Əzabımız, sevincimiz
Nağıl kimi keçdi, getdi.
Ümman kimi siniflərdə
Nələrimiz qaldı bizim,
Donub qalan, qəribsəyən
Izlərimiz qaldı bizim...
Adımıza tələbələr deyiləndən
Ömrümüzdə uşaqlığa
Sərhəd çəkdik.
Burda bəzi arzulara,
Istəklərə bir hədd çəkdik.
İqlimləri, uzaqlığı
Eraları heç elədik...
Homerlərin əfsanəvi
Dünyasına köç elədik.
Daha niyə gizlədim ki,
Çoxumuzun macərası oldu burda.
Çoxumuzun ürəyinə alov saldı
Məhəbbətin odu burda.
Çoxumuzun ilk eşqini
Məhv elədik!
Çoxumuzun ilk eşqini
Biz həyata çıxarmamış
Siniflərdə, partaların
Arasında dəfn elədik.
Sevincimiz oldu deyim dalğa-dalğa,
Qəlbimizə qəm də doldu qalaq-qalaq.
O qəm üçün, sevinc üçün qəribsərik...
Aman, aman tələbəlik...
Məndən sonra oturduğum partalarda
oturanlar, bilin burda partaların üzərində
əllərimin izi qalb,
Bir tələbə ömrünü mən
uyutmuşam.
Sən tutduğun qapıların dəstəyindən
vaxt olub ki, mən tutmuşam.
Burda əli çənəsində
bir fikirli,
bir tələbə şair qalıb,
axı, burda Tahir qalıb.

İnsan həyatı qohumluq xəttindən əlavə dostları, tanışları ilə də bağlıdır və həmin insanlarla arada olan xoş münasibət bir doğmalıq yaradır. Şairin burada “zəlzələ” məcazı həmin xoş münasibət və səmimi ünsiyyətdən gələn, yəni dostlar bir yerə toplaşanda haylı-küylü, şadyana söhbətlər edirlər. Kimsə bir musiqi alətində ifa göstərirsə, mahnı oxuyursa, yazdığı şeiri oxuyursa dostlar üçün qürur yaradır, onların ovqatını yüksəklərə qaldırır: bu mənada “zəlzələ” yaradır... Bundan əlavə, dostlar bir-birlərini uzun zaman görməsələr də, həmişə bir-birlərinin xoş sədalarının gəlməsini arzulayırlar. Aşağıdakı şeirin də məzmun və yönümu dediyimiz istiqmətdədir.

DOSTLARIM ÖMRÜMDƏ ZƏLZƏLƏDİRLƏR
(Şair Hidayətə)
Bir dəli istəklə küləyim,yazım
Yoluma çıxdılar, əl elədilər.
Şermdə zəlzələ gəzən dostlarım
Özləri ömrümdə zəlzələdirlər.

Bir yaşıl ümidim qarşıma çıxar,
Qoymaz tənha qalım, hardasa bir an.
Mənim ki ürəyim boylanar, baxar
Uğurlu, uğursuz misralarımdan.

Çəkilib bir küncə yanmaq istərdim,
Ömür ki fürsətmiş indi bir atım.
Mətləblər dərinmiş-gec başa düşdüm,
Şeir də tünlükmüş, sonra anladım.

Qəfil ildırımlar cumar üstümə,
Gur yağışlar yağar duyğularıma.
Küsənən tapılar bu ömrə-günə,
Küsənən tapılar qayğılarıma.

Qəlbimi bir istək çəkər, aparar,
İsidər könlümü qışın qarı da.
Şeirimin qızıldan qonararıdı
Payızın tökülən yarpaqları da.

Bir gün bir istəklə küləyim, qarım
Yoluma çıxdılar, əl elədilər.
Şerimdə zəlzələ gəzən dostlarım
Özləri ömrümdə zəlzələdirlər.
Bu aşağıdakı şeirin də məna çalarları bir qədər deyimli- düyümlüdür. Yeri gəlmişkən, Biz həmişə bədii formaları təhlil edərkən, yəni ədəbiyyat nəzəriyyəsində yunan teminləri ilə çxış edirik... Lakin hələ yunanlardan əvvəl Türk bədii təfəkkür təhlilində “bitik-kitab”, “deyim-morfem”, “düyüm-məcaz-təqlid”, “boy-dastan-poema”, “soy-bədii bioqrafiya” “ağı-elegiya” –boy boylama, soy-soylama... bədii anlayışlar sistemini əhatə edən, özündə mənalar toplusunu birləşdirən sözlər vardır... Aşağıdakı şeirdə məcazla təzadın dialektik vəhdəti bir-birini tamamlamışdır.
****
Görüş yollarıma çıxam təzədən,
Geniş yollarına çıxam təzədən,
Yenə də qabağa səhvlərim düşə,
Daha nə isə...
Ya bir az gecikəm, ya da tələsəm.

Çağıram çatmaya harayım, səsim,
Ağrılar, əzablar yenə cəm ola,
Mənim gözəlliyi sevmək həvəsim
Qorxuram təzədən faciəm ola.

Ədəbiyyatda rast gəldiyimiz bəzi şeirlərdə anafora- bədii təkrarlama öz təyinatını ödəyə bilmir, odur ki, Tahir Talıblının çox nümünəvi bir anaforalı şeirini təqdim etməklə oxucularla fikirimi bölüşmək istərdim. Aşağıdakı şeirdə şeirin texniki və məna tələblərinə çox ustalıqla əməl olunmuşdur: son dördüncü və beşinci misralar həm qramatik, yəni səbəb-nəticə əlaqəli cümlə, həm də şeirin məna əlaqəsini əks etdirir.

ƏGƏR SƏHVLƏRİNİ TƏKRARLAMASAN

Qatı şübhələrin ümidə dönər,
Kövrək qanadların bərkiyər bir az.
Həsrətin dağılan buluda dönər,
Sinəndə sevginin göynəyi qalmaz-
Əgər səhvlərini təkrarlamasan. (anafora)


Şirin xatirələr keçidi keçdi,
Üz tutub gedərsən hara aparsa.
Qarşında uçrunlar, uçqumlar heçdi,
Pəhsinmə bürdəmək qorxusu varsa-
Əgər səhvlərini təkrarlamasan. (anafora)


Böyük istəklərdən keçmə, amandı,
Kiçik istəklər də bac verməz sənə.
Qəlbində bir arzu məşəli yandır,
Duyan ürək olar, görən göz sənə-
Əgər səhvlərini təkrarlamasan. (anafora)


Nə vaxt inamsızlıq doldu qəlbinə
Onda ölümündən qabaq ölərsən.
İnamı əlinnən buraxma, yenə
Ömrü yaşamağa geri dönərsən-
Əgər səhvlərini təkrarlamasan. (anafora)


Səni çaşdırmasa təsəlli, qılıq,
Düşərsən əvvəlki cığıra, izə.
Çəkər əllərinnən yaxın ucalıq,
Durarsan zirvəylə onda göz-gözə-
Əgər səhvlərini təkrarlamasan. (anafora)
Tahir Talıblının bədii deyimlərində Dədə Qorquddan gələn təfəkkür yanaşmaları da diqqəti cəlb edir və həm didaktik, həm də nəsihət aşılanır: “Söz çıxmamış bişə gərək, dilnən dişin arasında” kimi misralar insani keyfiyyətlərin maariflənməsidir. Dediyimizə nümunə olaraq aşağıdakı şeiri təqdim edək.

YAZNAN QIŞIN ARASINDA

Yuxarı baxıram bığdı,
Bu da saqqaldı, baxıram.
Ürək uşaq ürəyidi,
Saç-saqqal çaldı, baxıram,
Qalmışam məlul-mükəddər,
Eşqnən yaşın arasında.

Ömür ki, bir asan ovdu,
Bəxt ovçudu, insan ovdu,
Tale bizi qovhaqovdu-
Yaznan qışın arasında.

Vaxt nə deyir, nə gözlənir,
Baxt nə deyir, kim izlənir.
Bilmirsən, ölüm gizlənir
Göznən qaşın arasında.

Aşıq saznan coşa gərək,
Nər kimi yetişə gərək,
Söz çıxmamış bişə gərək
Dilnən dişin arasında.

Bəli, İstedadlı şair-jurnalist Tahir Talıblının poeziyasından- bədii dünyasından təqdim etdiyim seçmələr cüzi bir yanaşmadır. Bütövlükdə şairin yaradıcılığına təhlil yanaşması təqdim etmək oxucuların ümumi işidir. Bir onu deyə bilərəm ki, mən Tahir Talıblı şeiriyyətində insani keyfiyyətləri tərənnüm edən yüksək ziyalı təfəkkürünün zənginliyini gördüm. Sonda şairin Türk bədii fəlsəfi təfəkkür formasında olan “Vücudnamə” ilə yazımı yekunlaşdırmaq istəyirəm. Onu da deyim ki, şairin zəngin yaradıcılığından ən çox nikbin şeirlərindən az seçimlər etdim...
Qəlbimdə istedadına və şəxsiyyətinə ehtiram etdiyim Tahir Talıblıya və ailə üzvlərinə sağlam can, xoşbəxtlik, istəkləri qədər maddi təminat arzulayıram, eyni zamanda hörmətli şairə yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram!

VÜCUDNAMƏ

Su kimi torpağa hopduq,
Atadan anadan qopduq...
Bu dünyada nədən qorxduq
Sözdən, Allahdan savayı.

Hər gün günü- günə çəkdik,
Çəkəmmədik, yenə çəkdik.
Dərdin önündə nə çəkdik,
Nə çəkdik ahdan savayı?

Beləcə ömrü bitirdik,
Əmri yerinə yetirdik...
Gəldik, gördük, nə götürdük
Quru günahdan savayı?!