Məmməd Araz şair, yazıçı, ictimai xadim və ən nəhayət böyük bir Azərbaycan filosofudur.
Məmməd Araz yaddaşlarda həm də yaxşı insan və sınmaz, qorxmaz, mubariz bir insan kimi qaldı.



«Vətənin qayasında mamır olub bitməyə belə hazır olan» şairin qısa bioqrafiyası:



14 oktyabr 1933-cü il - Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonu, Nursu kəndində anadan olmuşdur.

1940-cı il - Şahbuz rayonunun Nursu kəndinin 1-ci sinfində təhsilə başlamışdır.

1945-ci il – Atası İnfil kişi «xalq düşməni» adı ilə Sibirə sürgün olunmuşdur.

1949-cu il – Kəndşahbuzda orta məktəbi bitirmişdir.

1950-ci il – APİ-nin coğrafiya fakültəsinə daxil olmuş və eyni zamanda yaradıcılığını da davam etdirmişdir. 1951-ci il – Yazıçı İ.Şıxlının təşkil etdiyi ədəbi dərnəyin məşğələlərində iştirak edir.

1952-ci il – «İnqilab və mədəniyyət» jurnalının may nömrəsində «Yanın işıqlarım» şeri çap olunur. Mətbuatda çap olunmuş bu şerilə ədəbiyyat aləminə qədəm qoymuşdur. 1954-cü il – APİ-ni bitirmiş, təntənəli buraxılış gecəsində məzunlara həsr olunmuş «Ayrılıq» şerini oxumuşdur.

1955-56-cı illər – Şahbuz rayonunun Nursu kəndində müəllim işləmişdir. 1957-ci il – Azərbayçan Nazirlər Soveti yanındakı Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil vəzifəsinə işə qəbul edilmişdir. Həmin il «Üç oğul anası» poemasını çap etdirmişdir.

1957-ci il – Azərbayçan Yazarlar Birliyinin üzvü olmuşdur. 1958-ci il - 8 noyabrda ailə həyatı qurmuşdur. 1959-cu il – «Sevgi nəğməsi» adlı ilk şerlər kitabı «Azərnəşr»də çap olunmuşdur.

1959-cu il - Moskva SSRİ Yazıcılar İttifaqı nəzdindəki M.Qorki adına ikiillik Ali Ədəbiyyat kursuna daxil olmuşdur. 1961-ci il - Ali Ədəbiyyat kursunu bitirdikdən sonra «Maarif» nəşriyyatında redaktor işləmişdir.

1961-ci il – «Üç oğul anası» şerlər kitabı çapdan çıxmışdır. 1962-ci il – M.Ə.Sabirə həsr olunmuş «Mən də insan oldum» poeması tamamlanıb dövrü mətbuatda dərc olunmuşdur. 1963-cü il – Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında bədii ədəbiyyat redaksiyasının müdiri vəzifəsinə irəli çəkilmişdir.

1963-cü il – «Mən səni taparam» kitabı nəşr edilmişdir. 1964-cü il- «Araz axır» adlı poemalar toplusu çapdan çıxmışdır. 1965-ci il – Dövrü mətbuatda şer və məqalələri ilə çıxış etmişdir. 1966-cı il – «Anamdan yadigar nəğmələr» adlı kitabı nəşr edilmişdir.

1967-ci il – «Ulduz» jurnalına məsul katib təyin edilmişdir. 1967-ci il – «Ömür karvanı» kitabı «Azərnəşr»də çap olunmuşdur.

1968-ci il - Məqalə və şerləri ilə dövrü mətbuatda çıxış etmişdir. 1969-cu il – «Gənclik» nəşriyyatında «İllərdən biri» kitabı çapdan çıxmışdır. 1970-ci il – «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində baş redaktor müavini vəzifəsində çalışmışdır.

1971-ci il – Azərbayçan Yazıcılar İttifaqının poeziya bölməsinə 1981-ci ilə qədər rəhbərlik etmiş, milli şerin inkişafına, ədəbi gəncliyin formalaşmasına səy göstərmişdir. «Yer üzünün Qarabağ düzü», «Qarabağ simfoniyası» məqalələrini çap etdirmişdir.

1972-ci il – «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində N.Nərimanovun anadan olmasının 100 illiyi ilə ədaqədar hazırlanmış xüsusi nömrədə verilmiş materiallara görə millətçi kimi baş redaktor müavini vəzifəsindən azad edilmişdir.

1973-cü il – «Qanadlı qayalar» kitabı işıq üzü görmüşdür. 1973-cü il – Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı Baş redaktorunun müavini kimi işləmişdir. 1974-cü il – «Gənçlik» nəşriyyatında «Atamın kitabı» kitabı çap olunmuşdur.

1974-cü il – Yeni nəşrə başlayan «Azərbayçan təbiəti» jurnalının baş redaktorluğuna irəli çəkilmiş və ömrünün sonuna qədər orada işləmişdir. 1974-cü il – «Həyatın və sözün rəngləri» adlı publisist kitabı nəşr edilir.

1975-ci il – Azərbayçan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşdur. 1978-ci il – «Oxucuya məktub» kitabı «Gənclik» nəşriyyatında çap edilmişdir. 1978-ci il – Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına layiq görülmüşdür. 1979-cu il – «Aylarım, illərim» adlı kitabı oxuçuların ixtiyarına verilmişdir.

1982-ci il – Azərbayçan SSR Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşdur. 1982-ci il – ««Dünya sənin, dünya mənim» şerlər kitabı Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına təqdim olunmuş, lakin məlum səbəblərə görə mükafat verilməmişdir. 1983-cü il – «Dünya sənin, dünya mənim» kitabı «Yazıçı» nəşriyyatında nəşr edilmişdir.

1984-cü il – Azərbayçan Respublikasının Əməkdar inçəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür. 1986-cı il – «Seçilmiş əsərləri» kitabı «Yazıçı» nəşriyyatında çap olunmuşdur. 1988-ci il – «Azərbayçan» və «Ulduz» jurnallarında çap olunmuş şerlər silsiləsinə görə Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatını almışdır.

7 dekabr 1991-ci il - Azərbayçan Respublikasının Xalq şairi fəxri adına layiq görülmüşdür. 1991-ci il – Türkiyədə Məhəmməd peyğəmbərin doğum günü münasibətilə keçirilən müsabiqədə «Ya rəbbim, bu dünya sən quran deyil» adlı şerinə görə xüsusi mükafatla təltif olunmuşdur. 1992-ci il – «Daş harayı» kitabı çap olunmuşdur.

1992-ci il – «Dünya düzəlmir» kitabı oxuculara çatdırılmışdır. 1994-cü il- «Qayalara yazılan səs» kitabı çap edilir. 1995-ci il – Müstəqil Azərbayçanın ən yüksək mükafatı – «İstiqlal» ordeni alan ilk üç şairdən biridir.

1995-ci il – Dövlət tərəfindən Almaniyaya müalicəyə göndərilir. 1997-ci il – «Yol ayrıcında söhbət» kitabı oxuculara təqdim olunur. 2001-ci il - «Sənətdə son mənzil olmur» publisist kitabı nəşr olunur.

2002-çi il – Uşaqlar ücün yazılmış şerləri toplu halında «Şikayət dəftəri» adı ilə «Adiloğlu» nəşriyyatında cap edilir. 2002-ci il – «Qayalara yazılan səs» kitabı Təbrizdə ərəb əlifbası ilə çap olunur. 2002-ci il - «Ağlayan qayalar» adlı suvenir kitabı çap edilir.

2003-cü il – Son illərin şerləri «Vətən deyin» adlı kitabında çap olunmuşdur. 2003-cü il – «Əsgər andı» kitabı çap edilib əsgərlərə paylanır. 2003-cü il – Cildləri – 1-2-3-4 – dörd cilddə toplanıb çap olunmuşdur.

2004-cü il – Dövlətin qərarı ilə 1-2 cildliyi çap edilir. 2004-cü il – «Çaşıoğlu» nəşriyyatında «Seçcilmiş əsərləri» kitabı nəşr edilir.

2004-cü il - dekabrın 1-də günorta saat 13.40-da vəfat etdi.



Xarici dillərə çap olunmuş kitabları

1966-cı il – Mamed İbraqim «Poö Araks» (Moskva, Sovetskiy pisatelğ, stixi)
1975-ci il - Mamed Araz «Kamennıy orel» ((Moskva, Sovetskiy pisatelğ)
1981-ci il -Mamed Araz «Krılatıe skalı» (Baku, «Yazıçı»)
1983-cü il - Mamed Araz «Kniqa otüa moeqo» ((Moskva, Sovetskiy pisatelğ)
1983-cü il - Mamed Araz «Zavehanie» (stixi na qruzinskim yazıke, Tbilisi)
1990-cı il – M.Araz «Seçilmiş eserleri» (Türkiyə, Kültür Bakanlığı)
2006-cı il – Məmməd Araz «Dünya sənin, dünya mənim» (fransızça, Bakı)

Tərcümə etdiyi şerlər

1964-cü il – Sergey Mixalkov «Foma»
1965-çi il R.Taqor «Təbiətin intiqamı»
1966-cı il Qaysın Quliyev (şerlər)
1970-ci il – Abay (şerlər)
1974-cü il – Qevorq Ağaçanyan «Narahat ürək»
1975-ci il – Mixail Svetlov (şerlər)
1982-ci il – N.A.Nekrasov «Rus qadınları»
1988-çi il – «Oçaq başında» (müxtəlif tərçümələr kitab şəklində)

M.Araz haqqında çap olunmuş kitablar

1993-cü il – İsa Həbibbəyli «M.Araz-60, Millilik və bəşərilik»
1993-cü il – İsa Həbibbəyli «Məmməd Araz»
1994-cü il – Vaqif Yusifli «Məmməd Araz dünyası»
1998-ci il - Yavuz Axundlu «İstiqlal şairləri»
1999-cu il – Y.Əliyev «Vətən sənə oğul dedi»
1999-cu il – İ.Həbibbəyli «Xalq şairi Məmməd Araz» (albom-monoqrafiya)
2000-ci il – Qardaşxan Əzizxanlı «Se,ilmişlər və mən»
2001-ci il – Abdulla Qurbani «M.Araz üc gün çəbhə bölgəsində»
2001-ci il - «Haqqın var yaşamağa, haqqın var, Məmməd Araz» (xatirələr, ithaflar)
2002-ci il – Raqif Nazimoğlu «Məmməd Arazla söhbət»
2002-ci il – Əmirxan Xəlilli «Məmməd Araz dühası»
2003-cü il – Flora Xəlilzadə «Məmməd Araza məktub»
2006-cı il – «Mən özüm bilirəm nə,iyəm, nəyəm…» (Haqqında məqalələr toplusu)
2008-ci il – Gülxanım Fətəli qızı «Məmməd Arazlı günlərim»